شركت‌ها و موسسات دانش‌بنيان موسساتي خصوصي يا تعاوني‌اندكه به منظور هم افزايي علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمي و اقتصادي ( شامل گسترش و كاربرد اختراع و نوآوري) و تجاري‌سازي نتايج تحقيق و توسعه در حوزه فناوري‌هاي برتر و با ارزش افزوده فراوان تشكيل مي شود. پژوهشگاه صنعت نفت از جمله مراكز پيشرو در تاسيس شركت‌هاي دانش‌بنيان  در كشور است كه چندي پيش  فراخوان مشاركت سومين شركت در حوزه محصولات نانو را كليد زد؛ براي اطلاع بيشتر از جزييات و روند تاسيس اين شركت  مصاحبه‌اي با محمد فرخي هودر، رئيس امور حقوقي پژوهشگاه ترتيب داديم كه از نظر مي گذرد.

اساسا شركت‏هاي دانش‌بنيان به چه شركت‏هايي اطلاق مي‏شود؟                                                                                               

شركت‏هاي دانش‌بنيان مبتني بر ايده‏ها و فناوري‏هاي جديد و توسعه خدمات فناورانه و محصولات فناورانه هستند.

بنابراين هدف اصلي شركت‏هاي دانش‌بنيان تجاري‏سازي فناوري‏ها و ايده‏هاي جديد برتر است. ايده‏هاي موجود در پژوهشگاه گاهي به دليل وجود مشكلات به‏ثمر نمي‏رسند و در اين زمان مي‏توانيم توسط شركت‏هاي دانش‌بنيان اين ايده‏ها را تجاري و به بازار عرضه كنيم. اين امر خود باعث ايجاد فضاي رقابتي، سودآوري براي پژوهشگاه و تقويت بخش خصوصي  مي‏شود.

شركت هاي دانش بنيان خصوصي هستند يا اينكه جزيي از پژوهشگاه محسوب مي‏شوند؟

با توجه به ساختار شركت‌هاي دانش‌بنيان ، پژوهشگاه مي تواند تا 49 درصد سهام آن را خريداري كند، ولي ما سعي كرديم سطح دخالت پژوهشگاه تا حد امكان پايين بياييد و شركت بتواند ماهيت خصوصي خود را افزايش دهد.

شركت‌هايي كه بيش از 50 درصد سهام آن متعلق به شركت، موسسه يا دستگاه اجرايي دولتي باشد، شركت دولتي تلقي مي شود و شركت دانش‌بنيان هم از اين قاعده مستثني نيست. لذا با توجه به ساختار شركت‏هاي دانش‌بنيان و قواعد و مقررات حاكم  پژوهشگاه مي‏تواند تا كمتر از 50 درصد مالكيت شركت دانش‌بنيان را در اختيار داشته باشد كه اين موضوع به حفظ ماهيت خصوصي شركت كمك مي كند. در خصوص اينكه شركت جزئي از پژوهشگاه تلقي مي شود يا نه بايد گفت كه شركت به محض تاسيس داراي شخصيت حقوقي مستقل از پژوهشگاه بوده، هر چند تحت نام و حمايت پژوهشگاه فعاليت خواهد كرد.

تسهيل و تسريع فرآيند تجاري‏سازي كه با رفع قوانين محدود كننده صورت مي‏گيرد از ثمرات تولد شركت‏هاي دانش‌بنيان است؟

دقيقا. با از بين رفتن موانع دست و پاگير كه همواره از موانع تجاري‏سازي محسوب مي‏شوند، روند رساندن يافته‏هاي تحقيقاتي به صنعت شتاب مي‏گيرد و مزايايي هم براي پرسنل پژوهشگاه و صنعت در بر دارد كه سهام‌داران اين شركت‏اند.

كمك به بخش خصوصي براي ورود به عرصه‏هاي جديد فناوري با نام و نشان پژوهشگاه نيز از ساير مزاياي تاسيس شركت‏هاي دانش‌بنيان است.

گويا كشورهاي پيشرفته هم براي تجاري‏سازي يافته‏هاي خود به سوي تاسيس شركت ‏هاي دانش‌بنيان رفته‏اند؟

بله، نمونه بارز در اين زمينه شركت IFP فرانسه است كه نقش مغز متفكر را بازي كرده و فعاليت‏هاي تجاري‏سازي خود را به شركت‏هاي دانش‏بنيان واگذار كرده و اكنون به پژوهش و خلق دانش و ايده مي‏پردازد. در همين راستا پژوهشگاه صنعت نفت عليرغم اينكه خود دست به خلق الگو زده است معذلك سعي كرده است از الگوي شركت هاي موفق نظير IFP  و شلمبرژه نيز در خلق الگوي خود بهره ببرد و اكنون در كشور در مقوله تاسيس شركت‏هاي دانش‏بنيان از سرآمدان به حساب مي‏آيد.

به دليل ماهيت پژوهشي و آموزشي پژوهشگاه، اين امكان از سوي نهاد‏هاي تصميم‏گير و قانوني به پژوهشگاه داده شده تا در تاسيس شركت‏هاي دانش‌بنيان نقش بارزي ايفا كند و به همين جهت پژوهشگاه در تاسيس شركت هاي دانش بنيان در صنايع نفت،گاز و پتروشيمي و ساير صنايع ديگر پيشرو مي باشد.

در خصوص  تاسيس سومين شركت دانش‌بنيان در پژوهشگاه توضيح بفرماييد؟

اين شركت در حوزه محصولات نانو فعاليت مي‏كند و هدف آن تجاري‏سازي و كاربردي كردن ايده‏ها و فناوري‏هاي برتر  پژوهشگاه است.

استقبال پژوهشگاهيان از مشاركت در تاسيس  شركت دانش‏بنيان نانو به چه صورت بوده است؟

استقبال فراتر از انتظار بود. تصور اين همه استقبال را در چند ساعت اول نداشتيم، ولي متقاضي به اندازه اي بود كه كارگروه شركت‌هاي دانش‌بنيان در همان ساعت ابتدايي مجددا جلسه اي تشكيل داد و محدوديت  قابليت ميزان مشاركت را افزايش داد تا تمام كساني كه متقاضي بودند بتوانند نسبت به مشاركت در تاسيس شركت دانش‌بنيان مشاركت كنند.

ساعت اعلام شده براي پذيره‌ نويسي 5/8 صبح آغاز و تا ساعت 11 تعداد ثبت نامي ها به محدوديت اعلام شده توسط كارگروه شركت هاي دانش بنيان رسيد، ولي همچنانكه كه عرض شد  با يك نشست فوري اعضاء كارگروه، سرمايه اوليه شركت را افزايش داديم تا افراد بيشتري بتوانند مشاركت كنند.

چند درصد از سهام شركت دانش بنيان مربوط به پژوهشگاه است؟

10 درصد از كل سهام متعلق به پژوهشگاه و 90درصد مربوط به بخش خصوصي است كه پرسنل پژوهشگاه ، ديگر شركت‏ها و ساير اشخاص حقيقي در اين ميزان شريك هستند.

روند  ثبت نام و مشاركت به چه صورت است؟

پس از ارايه و پيشنهاد موضوعات از سوي پرديس‏ها، اعضاي هيات علمي، پژوهشكده ها و ...  بررسي موضوع توسط كارگروه شركت هاي دانش بنيان و تاييد كارگروه، تصميم‏گيري‏هاي لازم به‏منظور تاسيس شركت‏هاي دانش‏بنيان صورت مي‏گيرد.

پس از گذر از مرحله ابتدايي وارد مرحله اجرا مي‏شويم كه در اين مرحله تصميمات لازم در خصوص تعيين ميزان مشاركت كاركنان پژوهشگاه، خود پژوهشگاه و ساير شركاي احتمالي اتخاذ مي شود. پس از اين مرحله و مشخص شدن ميزان مشاركت اقدام لازم از طريق سيستم اينترانت پژوهشگاه، به منظور مطلع كردن كاركنان پژوهشگاه انجام مي‏شود و افراد با توجه به شرايط خود ثبت نام را انجام مي‏دهند. مابقي سهام نيز در قالب مشاركت بخش خصوصي و در جهت جلب سرمايه آنها ارايه مي شود كه بر مبناي همان پيشنهاد اوليه و شيوه‌نامه تاسيس اينگونه شركت‌ها است.

آيا محدوديتي براي افراد در خريد سهام قايل شده ايد؟

حداكثر ميزان مشاركت براي هر نفر  ده هزار و حداقل آن پنج هزار سهم بوده است.

آينده اينگونه اين شركت ها را چگونه  ارزيابي مي‏كنيد؟

با توجه به جديد و نو بودن صنعت نانو و در نظر گرفتن تخصص  و دانش فني افراد كليدي عضو شركت و پشتيباني علمي و فني پژوهشگاه از شركت مزبور و با اتكا به تلفيق دانش و تخصص فني  و مديريتي پژوهشگاه و بخش خصوصي آينده اي روشن را پيش بيني مي‌كنم.