شرکت های دانش بنیان اقماری تلاش پژوهشگاه صنعت نفت برای افزایش تولید با روش‌های چاه محور
چاه‌های میدان پارسی و زندگی دوباره
91/12/20
افزایش برداشت از مخازن کشور، از اولویت‌های اصلی وزارت نفت محسوب می‌شود که مراکز علمی و پژوهشی کشور، همچون پژوهشگاه صنعت نفت و پژوهشکده ازدیاد برداشت می‌توانند نقشی کلیدی در تحقق این امر داشته باشند. ارائه تعریفی جامع از ضریب ازدیاد و میزان آن در مخازن کشور، ضرورت به‌کارگیری روش‌های جدید همچون روش چاه محور در افزایش تولید نفت و نقش پژوهش در دستیابی به این روش‌ها از جمله مواردی است که مهندس سیدصالح هندی، رئیس پردیس پژوهش و توسعه بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت در گفت‌وگو با مشعل به آن پرداخته است.
■ چندی پیش وزیر نفت اعلام کرد که اگر حتی یک درصد بازیافت مخازن نفتی کشور افزایش یابد، می‌توان معادل 5 سال بودجه کشور، درآمدهای نفتی به‌دست آورد. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
اجازه بدهید در ابتدا تعریفی غیر فنی از ضریب برداشت ارائه کنم. برای مثال اگر 100 بشکه نفت در یک مخزن زیرزمینی وجود داشته باشـد، در هیچ شرایطی با توجه به سنگ و سیـال مخزن، امکان تولید 100 بشکه نفت وجود نخواهد داشت و طبیعتاً مقـداری از این نفت در زمین باقی می‌ماند، بنابراین به بخشی از نفت که قابل استحصال است و از مخزن بیرون می‌آید، ضـریب بازیافت گفته می‌شود، از این رو وقتی می‌گوییم ضـریب بازیافت مخازن 20 درصد است، یعنی از هر 100 بشکه نفت موجود در مخزن، فقط 20 بشکه آن قابل برداشت است. با این توضیح می‌توان تصور کرد در میدانی که دارای چند میلیارد نفت درجاست، اگر 20 درصد به 21 درصد افزایش یابد، چه تأثیری بر درآمدزایی کشور خواهد داشت، از این رو اجرای بسیاری از پروژه‌های صنعت نفت، با توجه به قیمت فعلی آن کاملاً اقتصادی است، چرا که با بازگشت سرمایه بسیار بالا، سود قابل توجهی نصیب سرمایه‌گذار می‌کند.
■ در حال حاضر ضریب بازیافت مخازن نفتی کشور چقدر است؟
در مورد ضریب بازیافت، آمارهای مختلفی ارائه می‌شود که به طور متوسط و با توجه به ویژگی‌های سنگ مخزن‌ها بین 26 و 27 درصداست که البته بین آمارهای رسمی ارائه شده از سوی مهندسان و کارشناسان، تفاوت وجود دارد. همانطور که می‌دانید 22 گروه سنگ مخزن، ماسه سنگ‌ها و سنگ مخزن‌های آهکی وجود دارد که استخراج نفت از ماسه سنگ‌ها بسیار راحت‌تر است. به این ترتیب، مخازنی که نفت سنگین دارند، ضریب بازیافت پایین‌تری دارند، بنابراین باید گفت که عوامل مختلفی در ازدیاد برداشت تأثیرگذارند، البته ما معتقدیم که ازدیاد برداشت از مسیر پژوهش و فناوری می‌گذرد، چون بدون به‌کارگیری فناوری‌های جدید، بهبود ازدیاد برداشت از مخازن میسر نیست، از این رو تشکیل کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت، پژوهشکده ازدیاد برداشت و اختصاص بخشی از مأموریت پژوهشگاه به ازدیاد برداشت، بیانگر اهمیت علم و فناوری در تحقق این موضوع است.
■ با توجه به ویژگی میدان‌های کشور، چه روش‌هایی برای بهبود برداشت از مخازن مناسب‌تر است؟
انتخاب بهترین شیوه ازدیاد برداشت، با توجه به نوع سنگ و سیال از میدانی به میدان دیگر و از مخزنی به مخزن دیگر متفاوت است. همان طور که می‌دانید، نقطه آغازین در مهندسی نفت و ازدیاد برداشت، آزمایش سنگ و سیال مخزن است. خوشبختانه پژوهشگاه صنعت نفت از ابتدای تأسیس، آنالیزهای سنگ و سیال مخزن را انجام داده که با بهره‌گیری از این سوابق و تجربیات بسیار مفید و همچنین با توجه به ویژگی‌های محیطی، نوع سنگ و سیال و عمر مخزن، می‌توان بهترین سناریو را برای افزایش ضریب بازیافت هر میدان پیشنهاد کرد.
■ یکی از روش‌های موجود در بحث افزایش تولید نفت، به‌کارگیری روش‌های چاه محور است که پژوهشگاه صنعت نفت نیز در این زمینه اقداماتی انجام داده است، لطفاً در این باره توضیحاتی بفرمایید.
برای برداشت هیدروکربور بیشتر از مخزن، روش‌هایی مانند افزایش اکتشاف و منابع، افزایش درصد برداشت و افزایش تولید براساس نگاه به چاه وجود دارد، اما افزایش تولید براساس چاه، به این معنی نیست که چاه‌های بیشتری حفر شود، هر چند که حفر چاه هم یکی از راه‌های ممکن است، ولی هزینه سرسام‌آوری دارد. در مواقعی مثل پیک‌های مصرف، باید تولید از چاه افزایش یابد. روش‌هایی وجود دارد که هم مشکلات چاه را برطرف کرده و هم به تولید بیشتر کمک می‌کند. مثل استفاده از تلمبه‌های درون چاهی که روش مرسومی در دنیاست و در ایران کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، تلمبه‌هایی درون چاه نصب می‌شود که انرژی درون چاه را افزایش می‌دهد. به این ترتیب، ستون نفتی درون چاه بالا می‌آید که این امر، به تولید بیشتر کمک می‌کند.
روش تشریفاتی مرسوم این گونه است که به محض کاهش تولید، چاه رها شده و چاهی دیگر با هزینه‌های گزاف حفر می‌شود، اما اینک با همکاری مناطق نفت‌خیز جنوب، تعدادی از چاه‌های میدان‌های پارسی که در اصطلاح «مرده» هستند، برای افزایش تولید چاه محور در اختیار پژوهشگاه قرار گرفته‌اند. این چاه‌ها در حال حاضر، تولیدی ندارند و قرار است با فناوری‌های ابداعی پژوهشگاه همچون استفاده از روش‌های شیمیایی، مکانیکی و تزریق ژل پلیمر به چرخه تولید کشور برگردند.
ازدیاد برداشت از مسیر پژوهش و فناوری می‌گذرد، چون بدون به‌کارگیری فناوری‌های جدی، بهبود ازدیاد برداشت از مخازن میسر نیست
