با هدف اثربخشی روش‌های ازدیاد برداشت در تولید بهینه از مخازن
رویکرد پروژه‌های بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت میدان محور می‌شود
افزایش تولید خودکفایی کامل و اثربخشی کردن پروژه‌های پژوهشی، مهم ترین اولویت‌های صنعت نفت در حال حاضر است و به گفته وزیر، امروز باید تمام مجموعه صنعت نفت برای تحقق این اهداف بسیج شوند. پژوهشکده مهندسی نفت پژوهشگاه صنعت نفت از جمله بخش‌هایی است که می‌تواند نقشی بسزا در تحقق موارد یاد شده داشته باشد. هم اکنون این پژوهشگاه نگرش جدیدی در پروژه‌های خود با رویکرد میدان محوری برای اثربخشی روش‌های ازدیاد برداشت در پیش گرفته است.
نشریه مشعل به منظور آگاهی بیشتر در این زمینه با دکتر عزت‌الله کاظم زاده، رئیس پژوهشکده مهندسی نفت پژوهشگاه صنعت نفت گفت وگویی انجام داده که در ادامه از نظرتان می گذرد.
آن طور که ما مطلع شدیم، پژوهشکده مهندسی نفت به منظور اثربخشی پروژه‌ها به دنبال رویکرد جدیدی است، لطفا دراین‌باره توضیحاتی بیشتری بفرمایید.
پژوهشکده مهندسی نفت در جهت سیاست‌های کلان بالادستی، مسیر تکامل را به درستی طی کرده که می توان آن را به صورت زیر تقسیم بندی کرد.
این پژوهشکده در مرحله نخست بالابردن کیفیت کارهای پیشرفته آزمایشگاهی در زمینه‌های مختلف مهندسی نفت را مدنظر دارد، همچنین در مرحله دوم به دنبال انجام پروژه‌ها و طرح‌هایی در جهت رفع مشکلات صنعت و جلب اعتماد صنعت است و در مرحله سوم ایجاد نگرشی جدید در تعریف پروژه‌ها را پیگیری می‌کند.
در حال حاضر، شرکت‌های عملیاتی برای اثربخشی بیشتر پروژه‌ها در صنعت نفت، پروژه‌ها با رویکرد میدان محور “FieldOrientedResearchProject ” به پژوهشگاه واگذار کرده اند.
به گفته شما یکی از راه‌های اثربخشی بیشتر پروژه‌ها در صنعت نفت، تعریف پروژه‌های میدان محور است، لطفا ضمن توضیح در این مورد، بفرمایید آیا هم اکنون پروژه‌ها با این رویکرد در دستور کار قرار دارد؟
در گذشته روی یک موضوع در قالب یک پروژه پژوهشی خاصی تمرکز می شد، اما در حال حاضر با توجه به همکاری بیشتر با مدیریت‌های مختلف، سعی می شود مشکلات و معضلات پیش رو در روند تولید صیانتی از یک میدان شناسایی شوند و گروه های تحقیقاتی، پروژه‌های پژوهشی را در زمینه‌های مختلف انجام می‌دهند که نتایج این تحقیقات مکمل یکدیگرند و در نهایت، فرآیند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری درباره بهبود برداشت از میدان تسهیل می‌شود.
پروژه‌های تعریف شده با این هدف در 3 حوزه اصلی کاری پژوهشکده یعنی حفاری تولید و ازدیاد برداشت هستند. در زمینه حفاری، بررسی اثرات سیال حفاری بر سنگ سازند برای ارزیابی عوامل مختلف آسیب سازند لایه‌های تولیدی، استفاده از سیالات جدید پایه آبی که کمترین آسیب را به سازند برساند و هجوم جامد آن در سازند حداقل باشد و همچنین با بهبود خواص رئولوژی، به پایداری دیواره چاه کمک کنند، برخی از موضوعات پژوهشی در حال انجامند. بررسی آزمایشگاهی و شبیه‌سازی مناسب ترین روش اسیدکاری در چاه ها برای اجتناب از روش‌های ناموفق در اسیدکاری، جلوگیری از آسیب‌رسانی به سنگ مخزن و صرف هزینه‌های اضافی، ارائه مناسب ترین روش اسیدکاری با توجه به شرایط چاه و بالابردن ضریب بهره‌دهی نیز برخی دیگر از فعالیت‌ها و پروژه‌های تعریف شده در حوزه تکمیل و انگیزش چاه هستند.
از طرفی در زمینه ازدیاد برداشت و تولید، از تشکیل رسوبات آلی برفرآیند تزریق گاز در حین سیلاب‌زنی امتزاجی و غیرامتزاجی با هدف تعیین راندمان فرآیندهای تزریق امتزاجی و غیرامتزاجی گاز، بررسی اثر شرایط عملیاتی بر میزان تولید و برداشت نفت و بررسی اثر تزریق گاز بر میزان تولید رسوب آسفالتین، مدل سازی ترمودینامیکی، روش پیشگیری از تشکیل رسوب و آسفالت، افزایش بهره‌وری چاه‌های تولیدی و کنترل تزریق پذیری چاه‌های تزریقی از مواردی هستند که به طور همزمان با موضوعات فوق با بهبود برداشت در یک میدان، در حال انجام هستند.
با توجه به حساسیت و پیچیدگی فعالیت‌ها، در حال حاضر پژوهشکده مهندسی نفت ـ از لحاظ نیروی انسانی و تجهیزات ـ و همچنین واحدها و مراکز تحقیقاتی فعال در چه وضعیتی قرار دارند؟
شاید به جرات بتوان گفت این پژوهشکده از نظر نیروی انسانی با تجربه و متخصص و همچنین دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی از محدود مراکز تحقیقاتی دنیاست و در حال حاضر توانمندترین قطب تحقیقاتی در زمینه تحقیقات آزمایشگاهی مهندسی نفت در داخل کشور به شمار می رود. این پژوهشکده فعالیت‌های خود را همزمان با تاسیس پژوهشگاه صنعت نفت و با راه اندازی آزمایشگاه‌های تخصصی مهندسی نفت شامل 3 واحد پژوهشی مغزه‌های نفتی، پژوهش سیالات مخازن و پژوهش گل و سیمان حفاری آغاز کرد و در حال حاضر از 3 مرکز مطالعات و پژوهشی در زمینه‌های تکنولوژی حفاری، تولید و بهره‌برداری از مخازن و ازدیاد برداشت بهره می‌گیرد.
با توجه به اهمیت و جایگاه حفاری، درباره پژوهش‌های انجام گرفته در این زمینه، توضیح بفرمایید.
رویکردی که این پژوهشگاه با توجه به سیاست‌های کلان بالادستی دنبال می کند، تکنولوژی محور بودن طرح‌های تحقیقاتی برای افزایش اثربخشی پروژه ها و تاکید بر هم‌افزایی و فعالیت‌های تحقیقاتی بین رشته ای است. به طور مثال، در تحقیقات حفاری طی 5 سال گذشته دستاوردهای تکنولوژی محور با ارزشی در پژوهشکده مهندسی نفت داشتیم، به طوری که امروزه در چاه‌های هیدروکربوری مطالعه شده از دانش فنی تولید شده سود می‌بریم و اثربخشی پروژه‌ها در این بخش، با پشت سرگذاشتن مراحل آزمون میدانی کاملا ملموس است.
همچنین در سیمانکاری لوله‌های آستری 7 اینچ چاه‌های منطقه عملیاتی، امروزه دوغاب سیمان طراحی شده فوق سبک پژوهشگاه جایگزین سیمان سنتی شده است. در سیمانکاری لوله های جداری 9 و پنج هشتم لایه پرفشار نیز، که اغلب با مشکل مچالگی لوله جداری همراه بود، سیمان الاستیک طراحی شده پژوهشگاه مرحله آزمایش میدانی را می گذارند و تمام مراحل تحقیقاتی و آزمایشگاهی آن به پایان رسیده است. در عین حال نسل جدید گل‌های پایه آبی طراحی شده در واحد حفاری نیز جایگزین سیالات پایه روغنی که مشکلات زیست محیطی دارند، شده است. علاوه بر موارد یاد شده، پژوهش‌های بنیادی در مورد تغییر دانه بندی سیمان کلاس G مصرفی در چاه های ایران انجام شده که امید است در آینده شاهد تحولاتی ارزشمند در این زمینه باشیم.
یکی دیگر از فعالیت‌های این پژوهشکده، ایجاد فناوری های نوین در داخل و کسب دانش فنی آن‌هاست، لطفا دراین‌باره توضیح بدهید.
تلاش‌های بسیار زیادی برای به روز کردن آزمایشگاه‌های مهندسی انجام شده که از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به فراهم کردن امکان آزمایشگاهی سناریوهای مختلف ازدیاد برداشت با استفاده از پرتو X، مطالعه شرایط و میزان تشکیل رسوب واکس و آسفالتین در مخازن هیدروکربوری و مطالعه مخازن هیدروکربوری با GLR بالای یکصد هزار فوت مکعب بر بشکه اشاره کرد.
همچنین تعیین ضرایب اشباع شدگی در شرایط مخزن به منظور تخمین دقیق تر میزان هیدروکربوری‌های در جای مخازن، ساخت و طراحی انواع دستگاه های پیشرفته آزمایشگاهی مهندسی نفت نظیر دستگاه بررسی تهاجم سیالات و آسیب سازند که برای نخستین بار در داخل کشور طراحی و ساخته شده است و به کارگیری فناوری نانو در ازدیاد برداشت با تغییر رویکرد ترشوندگی، ادوات و سیالات حفاری با نگرش حفظ خصوصیات مخزن از دیگر موضوعات پژوهشی در حال انجام است.
از نگهداشت و افزایش برداشت به عنوان یکی از مهم ترین ماموریت های صنعت نفت یاد می شود که به کارگیری روش‌های مختلف برای تحقق این مهم ضروری است، پژوهشکده مهندسی نفت با توجه به اهمیت این موضوع، چه اقداماتی را در دستور کار قرار داده است؟
با توجه به این که بیشتر مخازن بزرگ ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و با افت تولید اولیه مواجه هستند، ماموریت اصلی این پژوهشکده، علاوه بر پژوهش‌های لازم برای به کارگیری روش‌های تزریق گاز و آب به منظور تثبیت فشار مخزن به کارگیری روش‌های ازدیاد برداشت ثانویه، ثالثیه، همچنین برطرف کردن مشکلات تولید مانند رسوب واکس و آسفالتین و تولین شن است.
گفتنی است که ارائه هر مدلی برای بالا بردن ضریب بازیافت مانند تزریق آب یا گاز، تزریق متناوب آب و گاز، مواد شیمیایی،روش‌های حرارتی و غیره، علاوه بر شناخت خصوصیات جامع محیط متخلخل واقعی به شبیه سازی این محیط در آزمایشگاه نیاز دارد.
با تلاش‌های انجام شده، هم اکنون شرایط تحقیقاتی آزمایشگاهی در زمینه‌های مختلف مهندسی نفت، از جمله ازدیاد و بهبود برداشت، تولید و بهره‌وری، تکنولوژی‌های حفاری و مطالعات جامع خواص سنگ و سیال برای اجرایی شدن پروژه‌های ازدیاد برداشت و تولید صیانتی از مخازن فراهم شده است.
