دانش نفت: در دنیای امروز حفظ محیط زیست در کنار توسعه صنعتی مورد توجه همگان قرار گرفته است. علیرغم اینکه بشر برای دستیابی به زندگی مرفه‌تر ناگزیر از توسعه صنعتی است، اما اگر نتوانیم توسعه صنعتی را با حفظ و پایداری اکوسیستم‌ها سازگار کنیم، خیلی طول نخواهد کشید که زندگی در سیاره زمین تنها و یگانه زیستگاه ما با مخاطرات زیادی روبه‌رو خواهد شد. در کشور ما نیز در سال‌های اخیر شاهد نگرش جدیدی به مقوله حفظ محیط زیست هستیم، در صنعت نفت به عنوان پیشگام در توسعه فعالیت‌های صنعتی کشور اکنون حساسیت ویژه‌ای در بین مسئولان برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و تبعات ناشی از آن به وجود آمده است، به طوریکه شاهد اجرای طرح‌های گوناگونی در جهت حفاظت از محیط زیست کشورمان هستیم یکی از طرح‌های شاخص در دست اجرا طرح جزیره سبز سیری است، که به همت شرکت نفت فلات‌قاره و پژوهشگاه صنعت نفت در اکوسیستم منحصر به فرد خلیج فارس در حال انجام است. در همین زمینه با مهندس مجید سهیلی، رییس واحد بیوتکنولوژی پایین دستی پژوهشگاه و مسئول طرح جزیره سبز سیری گفتگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
جناب سهیلی، لطفا در ابتدا درباره اکوسیستم خلیج فارس و جزیره سیری توضیح دهید؟
جزیره سیری جزء شهرستان ابوموسی است که درجنوب شرقی پهنه آبهای نیلگون خلیج فارس و در فاصله 130 مایلی جنوب غربی بندرعباس، مرکز استان هرمزگان قرار دارد. مساحت جزیره 18 کیلومتر مربع بوده و بلندترین ارتفاع آن 37 متر است. اقلیم جزیره سیری بر اساس سیستم طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن، فراخشک گرم می‌باشد. دارای هوای نسبتا گرم که حداقل دمای آن 20 درجه سانتی‌گراد و حداکثر 45 درجه سانتی‌گراد و با رطوبت نسبی 85 درصد در بیشتر روزهای سال می‌باشد. این جزیره از بقایای مرجانها و آتشفشان‌ها تشکیل گردیده و دارای سواحل ماسه‌ای و سنگی است. این جزیره به خاطر وسعت کم فاقد منابع آب زیرزمینی و به خاطر مساحت کم و نیز نفوذپذیری نسبتا خوب لایه‌های سطحی زمین، تقریبا فاقد آب سطحی است. این جزیره از نظر توپوگرافی، سطح آن در مجموع به صورت هموار است. در سطح جزیره پوشش گیاهی محدود و پراکنده بوده و منحصر به گیاهان علوفه‌ای طبیعی و مختص مناطق گرم و خشک کشور است. حیات‌وحش جزیره به دلیل نامناسب بودن زیستگاه از تنوع زیستی برخوردار نمی‌باشد، اما اکوسیستم دریایی اطراف جزیره دارای شرایط کاملاً متفاوتی است به نحوی که:
بیش از 150 نوع ماهی متفاوت در خلیج فارس یافت می‌شود. خلیج فارس یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های موجودات دریایی مانند مرجانها، ماهی‌های تزئینی کوچک، ماهی‌های خوراکی و غیرخوراکی، صدف‌ها، حلزون‌ها، نرم‌تنان، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی، عروس‌های دریایی، لاک‌پشت‌ها، دلفین‌ها، کوسه ماهی‌ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر می‌باشد.
بیشترین آلودگی‌های محیطی در این جزیره چه مواردی بوده است؟
بیشرین آلودگی‌ها مربوط به دورریز لجن‌های نفتی و پخش آنها در یک منطقه مشخص در جزیره ناشی از حوادث، به خصوص بمباران رژیم بعثی در زمان جنگ تحمیلی و تعمیرات دوره‌ای، همچنین زباله‌های شهری مانند زباله رستوران و کمپ‌های مختلف، زباله‌های صنعتی مانند مصالح ساختمانی و باقی‌مانده تجهیزات صنعتی در هنگام تعمیرات دوره‌ای، تخلیه فاضلاب‌های ایجاد شده در فرآیند صنعتی و فاضلاب‌های بهداشتی و تخلیه آنها به صورت تصفیه نشده و یا کاملاً تصفیه نشده در شرایط خاص و گازهای آلاینده و گلخانه‌ای در اثر سوزاندن گازهای همراه نفت در دودکش‌ها می‌باشد. برای مثال حجم عظیمی از گازهای همراه نفت تا قبل از احداث کارخانه NGL در دودکش‌ها می‌سوخته که با راه‌اندازی این کارخانه نه تنها از سوختن آنها جلوگیری به عمل می‌آید بلکه ارزش افزوده و درآمد قابل توجهی نیز برای کشور ایجاد خواهد شد.
چرا پژوهشگاه به عنوان متولی طرح جزیره سبز سیری انتخاب شد؟
از آنجا که طرح جزیره سبز سیری به عنوان یک کلان طرح مطرح است که خود می‌تواند شامل چندین طرح بزرگ باشد و از طرفی با توجه به نظامنامه پژوهش وزارت نفت که پژوهشگاه را به عنوان هاب پژوهشی معرفی نموده که مهمترین وظیفه آن تجمیع دانش در صنعت نفت می‌باشد. بهترین محل برای اجرای طرح‌های کلان مانند طرح جزیره سبز سیری پژوهشگاه صنعت نفت می‌باشد. پژوهشگاه صنعت نفت به دلیل اختیار داشتن حجم عظیمی از امکانات شامل نیروی انسانی با تجربه و آشنا بامشکلات و معظلات صنعت نفت، تجهیزات آزمایشگاهی و پایلوتی مناسب و مورد نیاز، تجارب پژوهشی و میدانی وسیع و ارتباطات گسترده با دانشگاهها و موسسات علمی پژوهشی در داخل و خارج از کشور به خوبی از عهده چنین طرح‌های بزرگی برخواهد آمد. از طرفی پیگیری‌ها و رایزنی‌ها و ارائه نقطه نظرات منطقی و توانمندی‌های پژوهشگاه توسط مدیریت محترم نیز در انتخاب پژوهشگاه به عنوان مجری طرح اثرگذار بوده است.
اکنون که این مسئولیت بر عهده پژوهشگاه گذاشته شده، چه برنامه‌هایی دارید؟
به دنبال برگزاری جلسات مدیریتی و لزوم انجام بررسی‌های کارشناسی، کارگروهی مرکب از کارشناسان پژوهشگاه، در حوزه‌های مختلف در پژوهشکده محیط زیست و بیوتکنولوژی تشکیل و آغاز بکار نمود. این گروه کارشناسی هر هفته روزهای یکشنبه و چهارشنبه تشکیل جلسه داده و با انجام 1500 نفر ساعت کار کارشناسی به بررسی موضوعات زیر پرداخته است:
سابقه تاریخی و مفهوم جزیره سبز
تعیین اصول، سیاست‌های کلان و الزامات استقرار جزیره سبز سیری
بررسی عناوین هم ارز مانند INDUSTRYPARK, ECOINDUSTRIALTOWN, ECOLOGICAL
ECOINDUSTRIAL ، ECOINDUSTRIALZONE
بازدید نمایندگان گروه کارشناسی از جزیره سیری و برگزاری جلسه بحث و تبادل نظر با مسئولین منطقه
ایجاد دو برنامه اضطراری EMERGENCYPLAN و دراز مدت (CONCEPTUALPLAN) به منظور عملیاتی نمودن استقرار جزیره سبز سیری به دنبال آن در تعامل با مدیریت منطقه سیری و امور پژوهش و فناوری شرکت نفت فلات قاره برنامه‌ریزی گسترده‌ای صورت گرفته است. در اولین گام، پروژه‌ای تحت عنوان تدوین طرح جامع و ارائه نقشه راه جزیره سبز صنعتی سیری طراحی گردید تا با انجام آن سیاست‌گذاری‌های کلان، اصول و الزامات و اهداف کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت و چگونگی دستیابی به اهداف مشخص گردد. با انجام این پروژه که با همکاری دانشگاه صنعتی اصفهان و موسسات پژوهشی معتبر کشور در حال انجام است تا سطح تعیین شده پروژه‌های مورد نیاز برای تحقق اهداف زمانبندی شده طرح و تعیین میزان اثر گذاری آنها در طرح پیش خواهیم رفت. تاکنون چندین جلسه کارشناسی جهت آشنائی کارشناسان و کارکنان منطقه سیری با هماهنگی مدیریت منطقه، روابط عمومی و نظام مشارکت برقرار شده و تلاش گردیده تا دیدگاه‌های طرفین مطرح شود. درصدد هستیم تا جزیره سیری به عنوان یک الگو و نمونه جهت سازگار نمودن توسعه صنعتی و محیط زیست در شرکت نفت فلات قاره مطرح شود و در صورت موفقیت از تجارب حاصل در سایر مناطق عملیاتی مانند بهرگانسر و جزیره‌های خارگ و لاوان نیز استفاده گردد.
روند کار در جزیره سبز سیری به چه صورت خواهد بود و چگونه با سایر نهادها همکاری خواهید داشت؟
به عنوان اولین قدم نامه‌ای از طرف رئیس پژوهشکده محیط زیست و بیوتکنولوژی تهیه و جهت استفاده از پتانسیل موجود در دانشگاهها به عنوان قطب‌های پژوهشی در طرح جزیره سبز سیری برای دانشگاه‌های زیر ارسال گردید:
دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه خواجه نصیر، دانشگاه الزهرای تهران، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه اصفهان، دانشگاه شیراز، دانشگاه شهیدچمران اهواز، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشگاه هرمزگان بندرعباس، دانشگاه خلیج فارس بوشهر و موسسه ملی اقیانوس‌شناسی در تهران.
به دنبال ارسال دعوت‌نامه همکاری و به منظور آشنائی اساتید دانشگاهها با محتوای کلان طرح جزیره سبز سیری و همچنین آشنائی مسئولان طرح با توانمندی‌های موجود در مراکز علمی کشور با پیگیری‌های به عمل آمده تاکنون جلسات کارشناسی با دانشگاه‌های زیر اجرا شده است:
دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه شهید چمران
چه صحبتی با شرکت‌های فعال در این اکوسیستم دارید؟
مهمترین صحبت این است که زندگی بشر از تمام جهات منجمله تامین منابع، غذا، آب،هوا وابسته به اکوسیستم کره‌زمین می‌باشد. بنابراین پایداری و بقای ما بستگی‌تام به پایداری و بقای اکوسیستم‌هائی دارد که ما در آنها زندگی می‌نمائیم. اگر چه بشر به منظور زندگی مرفه‌تر ناچار از توسعه صنعتی است. ولی باید توجه نمائیم که کلمه زندگی بر کلمه رفاه ارجحیت دارد. اگر نتوانیم توسعه صنعتی را با حفظ و پایداری اکوسیستم‌ها سازگار نمائیم خیلی طول نخواهد کشید که زندگی بشر با مشکلات لاینحل مواجه خواهد شد. حال سوال اساسی این است که آیا واقعا امکان سازگار نمودن فعالیت‌های توسعه‌ای با پایداری اکوسیستم‌ها وجود دارد. نظر اندیشمندان و صاحب‌نظران این است که با انجام اقدامات پیشگیرانه و درمان‌گر میتوان به قدرت بازیافت اکوسیستم و به دنبال آن صیانت و پایداری آن کمک نمود. بنابراین درخواست ما این است تا با همکاری و همیاری بتوانیم تا حد امکان از صدمات احتمالی به اکوسیستم منحصر به فرد خلیج فارس جلوگیری نمود.
تا کنون چه مواردی در این طرح عملیاتی شده است؟
در این طرح تا کنون 4 پروژه تحت عناوین زیر مطرح و در حال اجرا می‌باشد:
طراحی سیستم تولید کمپوست از پسماندهای شهری جزیره سیری:
در این پروژه، مطالعات اولیه جهت انتخاب روش، طراحی و تهیه شرح پیمان و اسناد مناقصه صورت پذیرفته و در پایان، مناقصه جهت انتخاب پیمانکار صورت می‌پذیرد.
پاکسازی زیستی خاکهای آلوده شده به لجن‌های نفتی در جزیره سیری:
در این پروژه پس از جمع‌آوری لجن‌های انباشته شده با استفاده از روش‌های زیستی اقدام به پاکسازی خاکهای آلوده به ترکیبات نفتی خواهد شد. در ادامه با استفاده از روش‌های گیاه پالائی ضمن تکمیل روند پاکسازی، خاک مورد نظر جهت کشت گیاهان مناسب آماده شده و سایت انباشت لجن‌ها به فضای سبز تبدیل خواهد شد.
بازیافت لجن‌های نفتی انباشته شده در جزیره سیری، فاز 1، انتخاب بهترین روش و تهیه شرح پیمان و اسناد مناقصه
در این پروژه ابتدا کلیه روش‌های ممکن مورد ارزیابی قرار گرفته، آنگاه با در نظر گرفتن معیارهای فنی، اقتصادی و زیست محیطی، مناسبترین روش غربال خواهد شد. سپس شرح پیمان و اسناد مناقصه تهیه و اقدام به انتخاب پیمانکار جهت انجام عملیات میدانی می‌شود.
تدوین طرح جامع و نقشه راه ایجاد جزیره سبز صنعتی سیری:
در این پروژه، بعنوان محوری‌ترین پروژه طرح جزیره سبز پس از مشخص نمودن سیاست‌ها، الزامات و اهداف طرح با همکاری گروه‌های متدولوژیست نقشه اجرائی کار مشخص خواهد شد. در این نقشه اجرائی کلیه پروژه‌های مورد نیاز جهت استقرار جزیره سبز تدوین شده و نسبت هر پروژه در مجموعه طرح و درصد وزنی هر پروژه در دستیابی به اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت طرح مشخص می‌شود.
درخواست‌تان از مدیران ارشد نفت؟
حمایت از این طرح در ادامه راه مانند آنچه تاکنون صورت گرفته است. زیرا انجام چنین طرح‌های کلانی که با انجام عملیات میدانی همراه است پیچیدگی‌های خاص خود را دارد که بدون همراهی و پشتیبانی مدیریت محترم کار را بسیار دشوار و در بعضی موارد ناممکن می‌سازد. حوزه مسائل حقوقی و به دنبال آن مالی از جمله مهمترین مواردی است که نیاز به حمایت بیشتر مدیریت‌ها در آن احساس می‌شود.
