به کار گیری استراتژی جدید در بومی سازی دانش های فنی صنعت نفت
با توجه به حیطه گسترده در فعالیت‌های پژوهشکده مهندسی و توسعه فن‌آوری، می‌توان گفت: این پژوهشکده یکی از ارکان اصلی پژوهشگاه صنعت نفت در توسعه بومی‌سازی و اجرای بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌های پژوهشی صنعت نفت در طی سال‌های گذشته بوده است، لطفا درباره این پژوهشکده و فعالیت‌های آن توضیحاتی فرمایید.
پژوهشکده مهندسی توسعه فن‌آوری پژوهشگاه صنعت نفت از بدو تاسیس وظیفه اتصال بخش‌های پژوهشی به صنعت را به عهده داشته و توانسته بخش قابل توجهی از دستاوردهای پژوهشکده‌های دیگر را در عرصه صنعت به کارگیرد. از کارهای مهم این پژوهشکده در سال‌های گذشته می‌توان به بومی‌سازی لیسانس یا دانش فرآیند مرکاپتان‌زدایی از میعانات گازی، بوتان و پروپان اشاره کرد.
این دانش به صورت مشترک با یک شرکت روسی، بومی شده و هم اکنون تمام فازهای پارس جنوبی استفاده از این تکنولوژی را در دستور کار قرار داده‌اند.
از دیگر فعالیت‌های این پژوهشکده می‌توان به احداث واحد پنتان در پالایشگاه کرمانشاه برای رفع نیاز پتروشیمی‌ها و نیز احداث واحد بازیافت بنزین در خارک (که از طریق آن ضایعات پتروشیمی به بنزین با کیفیت تبدیل می‌شود) اشاره کرد.
همچنین چند دانش فنی در حال تدوین و تکوین است، از جمله، فرآیندهای FCC,SRU، یادآور می‌شود برخی از این فرآیندها بعد از تکمیل برای توسعه در اختیار پژوهشکده‌های دیگر قرار گرفتند.
به طور کلی می‌توان گفت: این پژوهشکده وظیفه بومی کردن دانش‌های فنی مورد نیاز صنعت نفت را به عهده دارد و از سال گذشته نیز وظیفه ورود به بومی‌سازی فن‌آوری و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت هم بر عهده این پژوهشکده قرار گرفت و در این زمینه اقدامات وسیعی انجام شده است.
با توجه به این که مرکاپتان، ماده بوداری است که باعث خوردگی و ایجاد بوی نامناسب در فرآورده‌های نفتی می‌شود، بومی‌سازی فرآیند مرکپتان‌زدایی از مایعات گازی به طور حتم به عنوان یکی از پروژه‌های مهم این پژوهشکده به شمار می‌آید لطفا درباره این فرایند توضیح دهید؟
بومی‌سازی فرآیند مرکاپتان‌زدایی از میعانات گازی، بوتان و پروپان از 15 سال پیش در این پژوهشکده آغاز شده و هم اکنون در پژوهشکده پالایش دنبال می‌شود، این فرآیند پیش از این در انحصار چند شرکت خارجی بود اما با توجه به اعمال تحریم هم اکنون طراحی تمام فازهای پارس جنوبی از سوی پژوهشگاه انجام می‌شود.
احداث واحدهای پنتان و بازیافت بنزین، از دیگر فرآیندهایی است که از سوی این پژوهشکده بومی‌سازی شده است، در مورد این دو واحد، توضیحاتی ارائه بفرمایید.
واحد تولید پنتان سال گذشته به پالایشگاه کرمانشاه واگذار شده و در مدار تولید قرار گرفت واحد بازیافت بنزین هم چند سالی است که در پتروشیمی خارگ فعالیت دارد و سود قابل توجهی برای این صنعت ایجاد کرده است.
گویا پژوهشگاه با هدف تسریع و کاهش هزینه‌ها در بحث بومی‌سازی دانش‌های فنی، استراتژی جدیدی در پیش گرفته، این روش جدید چیست و چه تفاوتی با روش‌های قبلی دارد؟
درسال‌های گذشته به ندرت به پژوهشگاه صنعت نفت اجازه ورود به عرصه بومی‌سازی دانش‌های فنی ـ تجاری داده می‌شد و با توجه به وجود لایسنسورهای قوی خارجی، پژوهشگاه نمی‌توانست دراین‌باره فعالیتی انجام دهد.
خوشبختانه در چند سال اخیر، این فرصت ایجاد شده و پژوهشگاه برای بومی کردن فرآیندهای تجاری، استراتژی سریع و کم‌هزینه‌ای را در پیش گرفته است. در این استراتژی تمام تجارب موجود در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌توان گفت راه صدساله، یک‌شبه طی می‌شود. به عنوان نمونه، هم اکنون بومی‌سازی فرآیند بازیابی گوگرد از گاز فلر (SRU) از طریق این استراتژی و تحت نظر پژوهش و توسعه شرکت ملی گاز ایران درحال اجراست.
هم اکنون بیش از 20 واحد بازیابی گوگرد در کشور موجود است و یک تجربه 50 ساله دراین‌باره وجود دارد. از این رو برای بومی کردن این فرآیند، دیگر نیاز نیست که از صفر شروع کنیم. بخش قابل توجهی از دانش در کشور وجود دارد و پژوهشگاه باید دانش‌های موجود را جمع‌آوری و تدوین کند و بخش‌هایی از مهندسی معکوس را انجام دهد.
با تجاربی که بخش‌های عملیاتی دارند، می‌توان در این فرآیند تغییرات خوبی اعمال کرد و لیسانس به ثبت رسانید. بنابراین با استراتژی جدید پژوهشگاه با بهره‌گیری از مکانیسم مهندسی معکوس از یک طرف و تجارب با ارزش بهره‌برداران عملیاتی از طرف دیگر در مدت یک تا دو سال می‌توان دانش‌های فنی صنعت نفت را بومی کرد.
گفتنی است، در این استراتژی، بخش‌هایی از فرآیندها به عنوان گلوگاه انتخاب و به صورت پایلوت در پژوهشگاه با هزینه کم احداث می‌شود و دیگر نیاز به پایلوت کردن کل فرایند نیست که این موضوع به کاهش هزینه‌ها نیز کمک خوهد کرد.
در پژوهشگاه نفت این آمادگی وجود دارد که بیشتر فرآیندهای صنعت نفت از طریق همین مکانیسم بومی شود.
هم اکنون با بهره‌گیری از این مکانیسم، بومی‌سازی فرآیند SRU در شرکت ملی گاز و فرآیند FCC در شرکت ملی پالایش و پخش در دستور کار قرار گرفته است.
به این ترتیب توانایی بومی‌سازی دیگر واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمیایی با همین مکانیسم ساده و سریع وجود دارد که البته نیازمند تقاضا از طرف شرکت‌های تابعه نفت هستیم.
شایان ذکر است سال گذشته با استفاده از همین مکانیسم یک پالایشگاه نفت‌خام فوق سنگین برای بخش خصوصی طراحی شد که در نوع خود بی‌نظیر بود و هم اکنون در جزیره قشم در حال احداث است.
می‌توان ادعا کرد دانشی که با استفاده از این مکانیسم بومی می‌شود، از دانش شرکت‌های صاحب‌نام از برخی جهات پیشرفته‌تر خواهد بود و علت آن این است که از هر کدام از این واحدها، چندین مورد در کشور همراه با یک سابقه کار طولانی، وجود دارد و با توجه به در دسترس بودن این دانش بومی‌سازی این فرآیندها امکان‌پذیر است.
گفتنی است پژوهشگاه صنعت نفت با بهره‌گیری پژوهشکده‌های مختلف، توانایی بومی‌سازی فرآیندها را به صورت همزمان و موازی دارد.
براساس قانون پنجم توسعه، چه مشکلاتی این شرکت را تهدید خواهد کرد؟
امسال در برنامه پنجم، قراردادهای پژوهشی در قالب مناقصه قابل واگذاری است و این موضوع کار را بسیار سخت کرده است. زیرا در شرایطی که تنها چند شرکت صاحب‌نام در دنیا توانایی تدوین دانش فنی و بومی‌سازی آن را بر عهده دارند و در ایران پژوهشگاه صنعت نفت این توانایی را دارد، به مناقصه گذاشتن طرح‌های پژوهشی سودی برای کشور نخواهد داشت.
با اعمال این قانون، پژوهشگاه در سال جدید موفق به عقد قرارداد با شرکت‌های دولتی نشده است و بسیاری از پروژه‌هایی که در گذشته توافقات اولیه برای بومی کردن آن‌ها انجام شده بود، در انعقاد قرارداد با مشکل روبه‌رو شده‌اند.
گنجاندن این ماده در قانون برنامه پنجم، ممکن است با هدف ارتقای پژوهش و فن‌آوری صورت گرفته باشد، اما با توجه به اعمال تحریم‌ها، سرعت‌بخشی به بومی کردن دانش‌های فنی نفت ضروری است و اعمال این قانون، باعث کندی این روند می‌شود.
با توجه به این که پژوهشگاه صنعت نفت به صورت همزمان هم با بخش خصوصی و هم با بخش دولتی در ارتباط است، تامین منابع مالی این شرکت چگونه انجام می‌شود؟
در پژوهشکده مهندسی سال گذشته بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها با بخش خصوصی انجام شده و این روند در سال جاری نیز ادامه دارد و بخش قابل توجهی از بودجه ما را بخش خصوصی تامین می‌کند، به عبارتی 60 درصد از سوی بخش دولتی تامین می‌شود.
بر اساس گفته‌های شما، بومی‌سازی فرآیند SRU، نخستین فرآیندی است که از طریق استراتژی جدید پژوهشکده در دستور کار قرار گرفته؛ درباره اهمیت این فرآیند و روند پیشرفت آن توضیحاتی بفرمایید.
فرایند SRU، جنبه زیست‌محیطی دارد و وجود آن بسیار ضروری است چون سولفور موجود در نفت و گاز کشور به شدت بالاست و اگر گازهای ورودی به فلر تصفیه نشود محیط زیست تخریب خواهد شد.
در این واحد گوگرد به صورت عنصری از داخل گاز جدا و سولفور مذاب تولید می‌شود و سپس به صورت دانه‌بندی یا اشکال دیگر به عنوان محصول جانبی به بازار عرضه می‌شود.
امروزه گوگرد، مصارف متعددی پیدا کرده است و سودآوری مناسبی برای صنعت نفت به ارمغان آورده است، از این رو این واحد علاوه بر ویژگی‌های زیست‌محیطی، صرفه اقتصادی نیز در پی دارد.
واحد SRU، بسیار ضروری است و تمام پالایشگاه‌های نفت، گاز و صنایع پتروشیمی، این واحد را در اختیار دارند و در گذشته دانش فنی بیش از 20 واحد SRU خریداری و برای صنایع مختلف نفت احداث کرده است، همچنین کاتالیست این فرآیند، از سوی مرکز تحقیقات کاتالیست پژوهشگاه، ساخته شده و در طرح جدید به فاز صنعتی خواهد رسید.
گفتنی است، طرح بومی‌سازی این فرایند شرکت ملی گاز ایران برای احداث در پالایشگاه گاز بید بلند I در دستور کار قرار دارد.
اگر این فرآیند بر اساس روش قدیمی بومی‌سازی می‌شد، شاید به 5 تا 7 سال زمان نیاز داشت، اما با استفاده از استراتژی جدید پژوهشکده مهندسی، این فرایند طی 2 تا 3 سال بومی خواهد شد، ضمن این که هزینه‌ها نیز به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد.
مهم‌ترین اصل در بومی‌سازی این فرایند نیاز و تقاضای شرکت ملی گاز با دیگر شرکت‌های تابعه نفت برای بومی‌سازی آن است و با فضای موجود در کشور، متقاضی این کار وجود دارد.
مهم‌ترین تفاوت استراتژی جدید پژوهشگاه در بومی‌سازی فرآیندهای مورد نیاز صنعت با روش‌های گذشته، کاهش هزینه و زمان است، آیا برآورد تفاوت این دو مورد مشخص است؟
اگر یک تکنولوژی تجاری را با استفاده از روش‌های قبلی بومی کنیم، بین 6 تا 15 میلیارد تومان هزینه نیاز دارد، اما با استفاده از روش جدید در پژوهشگاه صنعت نفت، این هزینه تا یک‌چهارم کاهش پیدا می‌کند. همچنین در بومی‌سازی یک فرآیند براساس روش‌های گذشته، به 5 تا 10 سال زمان نیاز است، در حالی که این زمان در روش جدید بین یک تا 3 سال است.
