سولفیران، فرآیندی صددرصد ایرانی

مهندس ساسان صدرایی دوران دبیرستان خود را در البرز گذرانده و مانند هر البرزی آن دوران را یکی از افتخارات خود می‌داند. لیسانس خود را از دانشکده صنعت نفت آبادان اخذ کرد و پس از آن موفق به گرفتن فوق لیسانس از دانشگاه صنعتی شریف گردید.

در دوران تحصیل فوق لیسانس، در موسسه استاندارد کار می‌کرد و سپس به عنوان مهندس فرآیند درطرح احداث پالایشگاه هفتم شرکت داشت. از سال 67 تا 73 دردانشگاه سیستان و بلوچستان به عنوان عضو هیئت علمی و رئیس واحد و پس از آن رئیس بخش مهندسی شیمی بود و بعد از آن معاون آموزشی دانشکده مهندسی شهید نیک بخت شد. سپس از دانشگاه سیستان و بلوچستان به پژوهشگاه صنعت نفت آمد و در سال 73 به عنوان پژوهنده مشغول به کار شد. بعد از آن رئیس بخش و سپس رئیس واحد و پس از آن رئیس پژوهشکده گاز و پژوهشکده مهندسی شد. چهار سال هم به عنوان معاون فناوری پژوهشگاه بود و در حال حاضر نیز به عنوان رئیس پژوهشکده گاز مشغول خدمت است. آنچه از نظر می‌گذرد گفت و گوی صمیمانه روزنامه راه مردم با این مدیر ارزشمند است:

ضمن تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، لطفا به عنوان اولین سئوال دستاوردهای سال 89 پژوهشکده گاز معرفی کنید؟

سال 88 و 89 سال پرکاری برای پژوهشکده گاز بود. سال 89 سال پایان طرح‌های برنامه پنج ساله چهارم بود که از سال 84 در پژوهشکده گاز شروع شده بود. تعداد زیادی از این پروژه‌ها در سال 89 در پژوهشکده گاز انجام شد و این طرح‌ها اکثراً با موفقیت انجام و صددرصد تکمیل و به کار فرما که تحقیق و توسعه شرکت ملی نفت بود تحویل داده شد. هم اکنون نیز در حال تسویه پایانی و بستن کارها هستیم.

چه میزان از پروژه‌ها را ظرف این مدت به اتمام رساندید؟

در سالهای 88 و 89 در مجموع، 10 طرح شامل 60 پروژه را به اتمام رساندیم، که تعدادی از آنها و دستاوردهایشان بدین شرح است: یکی از بهترین طرح‌های ما طرح سولفیران است در این طرح که هنوز هم ادامه دارد و به مرحله صنعتی خود رسیده توانستیم به فرآیندی دست پیدا کنیم که تنها در اختیار چند شرکت خارجی است. این فرآیند که ما لیسانس آن را آماده واگذاری کردیم و اسمش را فرآیند سولفیران گذاشتیم که همچنین رقیب لوکت آمریکایی است کاتالیست آن را خودمان طی تحقیقات مختلف به دست آوردیم، فرآیندش را در آزمایشگاه و پایلوت بررسی و تست کردیم، اشکالاتش را بر طرف کردیم و ما امروز واحد نمایشی این فرآیند را در پالایشگاه گاز کنگان که ظرفیت آن 4500000 فوت مکعب در روز است را راه‌اندازی کردیم و اشکالات آن را در سال قبل برطرف کردیم.

چه مذاکراتی برای اجرای این طرح با سایر شرکت‌ها داشته‌اید؟

امسال، سال نمایش و سال نفوذ و فروش این فرآیند در صنعت نفت است. مذاکرات بسیار فشرده‌ای هم با شرکت نفت و گاز اروندان انجام دادیم که این فرآیند و چند فرآیند جداسازی را به صورت یک کارخانه پیشنهاد دادیم که مورد استقبال قرار گرفت و امیدوارم درسال 90 قراردادش را ببیندیم و این واحد صنعتی تحت لیسانس پژوهشگاه را با تعدادی پتنت که در آمریکا و اروپا ثبت کردیم حمایت می‌شود. به عبارتی سند مالکیتش آن هم در دست ما است. می‌خواهیم این فرآیند را امسال به صنعت برسانیم و قرارداد ساخت یک کارخانه را با این فرآیند نهایی کنیم.

لطفاً بفرمایید این طرح چه ویژگیهایی دارد؟

– تبدیل H2S به گوگرد عنصری با بهره‌گیری از کاتالیست کیلات آهن (تحت لیسانس پژوهشگاه صنعت نفت)

– قابلیت H2S حذف و بازیابی گوگرد با راندمان بالاتر از 6/99 درصد

– سازگاری کامل با محیط زیست و عدم تولید محصول جانبی آلوده کننده

– رقابت فنی و اقتصادی با فناوری مشابه خارجی

اجازه دهید این فرآیند را کمی بیشتر توضیح دهم. این فرآیند، فرآیندی است که‌ می‌تواند از جریان‌های گازی مختلف سولفید هیدروژن را جدا کند و آن را تبدیل به گوگرد میکرونیزه می‌کند که آماده مصرف در کشاورزی است و از نظر ترکیبات آهن بسیار غنی است. از آن‌جایی که کاتالیست مورد استفاده ما هم نوعی کیلات آهن است و این کیلات آهن به عنوان یک کود به کار می‌رود، در نتیجه در این فرآیند که فرآیند سولفیران است محصول ما که گاز شیرین است از یک طرف خارج می‌شود و H2S که جذب می‌شود به صورت گوگرد از طرف دیگر خارج می‌شود؛ که  این گوگرد به صورت مستقیم در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فرآیند در سالهای متوالی کار شده و اگر بخواهیم سابقه این فرآیند را بگوییم حدود 15 سال از شروع کار آن می‌گذرد که امروز به نتیجه رسیده است و ما آمادگی داریم این فرآیند را در صنعت نفت و دیگر صنایع عرضه کنیم و تحت لیسانس پژوهشگاه اعتبار استفاده از آن را به صنعت نفت و دیگر صنایع بفروشیم.

فرآیند سولفیران می‌تواند در خیلی جاها کاربرد داشته باشد. گازی که برای سوزاندن به فلر می‌فرستیم و قرار است که این گاز سوزانده شود اگر ترکیبات گوگردی داشته باشد SO2 تولید می‌کند و منطقه را به شدت آلوده می‌کند. این فرآیند برای نقاط دور افتاده و گازهای همراه نفت بسیار مناسب است و بنده امیدوارم با شرکت نفت اروندان اولین قرارداد را ببندیم. گازهای همراه که در برخی از مناطق نفتی است و محاسباتی روی آن انجام شده و دیدیم که مناسب این فرآیند است. ما در این طرح خود که به صنعت نفت پیشنهاد می‌کنیم اولاً در ترکیبات سنگین، گازهای همراه را جدا می‌کنیم. این ترکیبات با ارزش هستند و می‌تواند مورد استفاده پتروشیمی‌ها و صنایع مختلف قرار بگیرد. گاز عاری از هیدروکربونهای سنگین را با فرآیند سولفیران شیرین کرده و تحویل خط لوله انتقال گاز می‌دهیم.

طرح دیگر برنامه چهارم طرح GTL است که فرآیندی است که گاز طبیعی را به بنزین و گازوئیل تبدیل می‌کند. در مورد GTL در برنامه پنج ساله چهارم خوب کار کردیم و به جایی رسیدیم که این فرآیند را در مقیاس پایلوت اثبات کردیم و برای اینکه قدم بعدی را برداریم نیاز است که برای آن یک واحد نمایشی بزرگ بسازیم که امیدوارم در برنامه پنج ساله پنجم به آن دست یابیم. در نظام جدید پژوهش و فناوری صنعت نفت که وزیر محترم نفت آن را ابلاغ کرده باید بتوانیم یک کارفرما و متقاضی برای این فرآیند پیدا کنیم و در برنامه پنج ساله پنجم آن را ادامه دهیم. این طرح می‌تواند از نظر استراتژیک مورد توجه قرار گرفته و به تولید بنزین در شرایطی که تولید و توزیع آن با مشکل مواجه می‌شود کمک کند. طرح دیگر ما در برنامه چهارم غشاء بود که در برنامه پنجم نیز ادامه دارد. در مورد فرآیندهای غشایی به نتایج بسیار خوبی رسیدیم و توانمندی‌هایی را در برنامه پنج ساله چهارم به دست آوردیم که همه این‌ها توسط شرکت ملی نفت سرمایه‌گذاری شد و امروز نتایج به دست آمده به شدت مورد توجه شرکت ملی گاز قرار گرفته است. قرار است این طرح در برنامه پنج ساله پنجم برای تجاری شدن توسط شرکت ملی گاز مورد استفاده قرار گیرد. بحث غشاء در شرکت ملی گاز به این صورت مطرح است که به جای پالایشگاه‌های متداول گاز که با محلول‌های آمینی کار می‌کنند یا در کنار این پالایشگاه‌ها، میتوانند بکار روند. غشاءها ورقه‌ها و یا اجساد جامدی هستند که این توانایی را دارند که H2S و CO2 را از گاز طبیعی جدا کنند. فرآیند جداسازی H2S و CO2 از گاز طبیعی در دنیا نیز در مرحله تحقیقات است. برای جداسازی دی‌اکسیدگوگرد پژوهشگاه در این زمینه با همکاری دانشگاه‌ها پیشرفت خوبی داشته است. در شرکت ملی گاز یک شبکه به وجود آمده است و پژوهشگاه مدیریت این شبکه را بر عهده دارد. تعداد زیادی از دانشگاه‌ها در داخل این شبکه هستند و تلاش می‌کنند برای اولین بار در دنیا غشایی را بسازند که به طور گزینشی گاز دی‌اکسید گوگرد را از گاز طبیعی با بازده بالا جدا کند. این کار هنوز در مرحله آزمایشگاهی است و در دانشگاه سهند به نتایج خوبی رسیده است. کار دیگری که ما در برنامه پنج ساله چهارم انجام دادیم بحث جاذب‌های کربنی و کربن نانو تیوب است. ما در این بحث این توانایی را به دست آوردیم که در مقیاس آزمایشگاهی و پایلوتی بتوانیم این ماده را آماده کنیم. دانشگاه‌های داخلی برای انجام کارهای تحقیقاتی از ما این مواد را می‌خرند. مرکز تحقیقات کربن ما این کار را دنبال می‌کند و این کار جزء برنامه پنجم نیز خواهد بود و امیدواریم بتوانیم که یک کار صنعتی انجام دهیم. در مورد فرآیندهای جذب میدانیم که از نظر افزایش مقیاس فرآیند پیچیده‌ایی ندارد. اگر شما بتوانید جاذب مناسبی را بسازید که هم از نظر استحکام هم از نظر جذب قدرت کافی داشته باشد می‌توان به سرعت به مرحله صنعتی رسید. دراین زمینه پژوهشگاه توانسته به مرحله خوبی برسد و روش ساخت جاذب‌ها را به دست آورد. امیدوارم در سال 90 بتوانیم این کار را به بخش خصوصی واگذار کنیم تا آنها تولید انبوه کنند و در اختیار صنعت قرار دهند. اصولاً پژوهشکده گاز کارش تولید نیست و وقتی به یک دانش دست پیدا می‌کند آن را در اختیار صنعت نفت یا بخش خصوصی قرار می‌دهد تا آن را عملیاتی نماید. ما در برنامه پنج ساله چهارم طرح‌های دیگری هم داشتیم که برنامه پنجم هم منتقل خواهد شد. با شرکت ملی گاز طرح بسیار مهم آمین را داریم. امروز پژوهشکده گاز پژوهشگاه صنعت نفت این توانایی را دارد که می‌تواند با استفاده از تجربیاتی که در صنعت گاز وجود دارد و با استفاده از مهندسی معکوس یک پالایشگاه گاز را طراحی کند و دانش فنی این طراحی را دارد. ساخت آن با توجه به امکانات موجود در داخل کشور امکان‌پذیر است. ساخت یک پالایشگاه گاز ملی دور ازدسترس نیست. از طرفی اگربخواهیم ریشه‌ای کار کنیم و تولید محلولهای آمین مورد نیاز پالایشگاه‌های گاز را بومی می‌کنیم این هم از کارهایی است که پژوهشکده گاز از چند سال قبل آن را شروع کرده است و امیدواریم در پایان سال 90 این طرح را به پایان رسانده و بتوانیم محلول آمینی را به صنعت گاز معرفی کنیم که جایگزین محلول‌های خارجی شود. ما هر دو مسیر را در دست اقدام داریم هم با مطالعاتی که روی پالایشگاه گاز با آمین خارجی هم و از طرفی ساخت آمین‌های بومی خودمان که در داخل تولید شده باشد. این امر در حال پیگیری است و تا پایان سال 91 مسلماً می‌توانیم یک آمینی را در حال کار در پالایشگاه‌های گاز فعلی و یا پالایشگاه‌های جدیدی که ساختیم تجربه کنیم. در اینجا جا دارد از درایت و همراهی مدیرت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت و سهم عمده‌ای که در دستیابی پژوهشگاه به فناوری‌های مورد نیاز صنعت نفت داشته است صمیمانه قدردانی کنیم. چند مشکل اساسی در صنعت نفت وجود دارد که پژوهشکده گاز در مورد آنها ارائه طریق کرده است. یکی از این مشکلات بحث گازهای همراه است که برای این گازها ما پیشنهادات مختلف و متنوعی داده‌ایم. با همکاری ای که با شرکت‌های فعال در زمینه نیرو داشتیم ما تبدیل این گازها به الکتریسته را پیشنهاد کردیم و همچنین تبدیل این گازها به بنزین و نفت و گازوئیل را ارائه دادیم. دانش جداسازی اجزای با ارزش که همراه این گازها است در پژوهشکده گاز وجود دارد.

با توجه به چشم‌انداز صنعت توسعه کشور برنامه 1404 پژوهشگاه صنعت نفت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اگر بخواهیم راجع به پژوهشگاه صحبت کنیم باید گفت پژوهشگاه نسبت به سند چشم انداز 1404 در موقعیت خوبی قرار دارد. بر مبنای این سند پژوهشگاه چشم‌انداز خودش را ترسیم کرده است. در چشم‌انداز، پژوهشگاه باید یکی از نقش آفرینان فناوری در منطقه و جهان باشد. آنچه که ما تا به حال به دست آوردیم این است که توانستیم درداخل کشور برتری و کسب مقام اول را داشته باشیم. واحدهای DMD و DMC تمام فازهای پارس جنوبی تحت لیسانس پژوهشگاه صنعت نفت در حال ساخت است و ما امروز به عنوان یک لایسنسور قوی در داخل شناخته شده‌ایم. پس نیمی از راه این چشم‌انداز را ما رفته‌ایم. نیمه دوم راه آن است که ما در سطح منطقه و بین‌الملل بتوانیم این دانش‌های فنی و این تکنولوژی‌ها را به فروش برسانیم. اگرما بتوانیم آنچه که تا امروز فروختیم و یا خواهیم فروخت، 50 درصدش را به خارج از کشور بفروشیم به نظر من می‌توانیم به اهداف سند چشم‌انداز در افق 1404 برسیم و یکی از نقش آفرینان فناوری شویم.