مهندس سیدصالح هندی رئیس پردیس پژوهش و فناوری صنایع بالادستی پژوهشگاه صنعت نفت
از جمله گلایه‌هاى بسیارى از فعالان عرصه پژوهش در صنعت نفت، دیوار بلند بى‌اعتمادى مدیران اجرایى به پژوهشگران است. نباید فراموش کرد، در کوتاه شدن دیـوار بى‌اعتمادى هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم و این امر در ساختار کهنه و پیر صنعت نفت ایران ریشه دارد. تغییر ساختار صنعت نفت امروز نیاز و ضرورتى اجتناب‌ناپذیر است. ساختار قدیمى و پیر این صنعت موجب شده اسـت که بسیارى از برنامه‌ها و حتى دستورهاى وزیر اجرایى نشوند. براى مثال دکتر میرکاظمى در دوران وزارت، دستـور اکید داد توسعه یک میدان نفتى به پژوهشگاه واگذار شود تا پژوهشگاه، ضمن تشکیل یک کنسرسیوم برای اجـرا (با کمترین نقش پژوهشگاه در عملیات)، در طرح توسعه آن، فعالیت‌هاى پژوهشى خاص خود را نیز اجرا کنـد. این دستور تا به امروز فقط روى کاغذ باقى مانده و با وجود تلاش مدیران رده بالاى صنعت نفت، پیشرفت زیـادى در آن رخ نداده است؛ زیرا صنعت نفت، صنعت پیر و کهولت‌بار کشور و به تغییر ساختار وزارت نفت نیاز مبرم است.
به دلیل ساختار قدیمی صنعت نفت بارها شاهد موضوع بسیار تأسف‌بارى بودیم. در همه این سال‌ها، بسیارى از دستورهاى وزیر نفت از طبقه 14 ساختمان وزارت نفت پایین‌تر نرفته است. این قاعده استثنا ندارد و همه وزیران نفت را شامل می‌شود. آقاى میرکاظمى در اوایل وزارت، به پژوهشگاه آمد. او در همه حکم‌هاى خود به معاونان تأکید مى‌کرد، با پژوهشگاه همکارى کنند و هر چند ماه شوراى معاونان وزارت نفت در پژوهشگاه تشکیل دهند. مشکلات ساختارى صنعت نفت ایران، مانع بزرگى در استفاده از توان شرکت‌ها و مؤسسات داخل کشور است و پژوهشگاه صنعت نفت نیز از این قاعده مستثنا نیست. هم اکنون در صنعت نفت، مدیران میانى برنامه می‌ریزند و آن را اجرا مى‌کنند. در پایان سال هم خودشان، خودشان را ارزیابی و براى برنامه‌ها و نحوه اجراى خود پاداش تقاضا مى‌کنند و این سیستم موانع زیادى را در بهره‌گیرى از توانمندى‌هاى داخلى پدید آورده است. بااین حال به قانون جدید وزارت نفت بسیار امیدواریم!
اجراى این قانون و تقسیم وظایف بین وزارت نفت، به منزله حاکمیت و شرکت ملى نفت، در مقام مجرى، بسیارى از مشکلات ساختارى را برطرف خواهد کرد. این ساختار قدیمى موجب شده است که راه رفتن در صنعت نفت، شبیه راه رفتن در قیر باشد. هم اکنون فناورى‌هاى بسیار معمولى در دنیا هستند که عمر آنها از 20 سال مى‌گذرد، اما هنوز به صنعت نفت ایران وارد نشده اند؛ مانند مخزن هوشمند یا لرزه‌نگارى چهار بعدى. چگونه است که در صنایع موشکى، هسته‌ای و هوافضا به پیشرفت‌هاى بزرگى دست یافته‌ایم، اما از به‌کارگیرى فناورى‌هاى معمولى در صنعت نفـت ناتوانیم؟ چگونه است در روسیه چاه‌ها با تولید 90 درصد آب و فقط ده درصد نفت هنوز قابل استفاد‌ه‌اند، اما در ایران با رسیدن آب چاه نفت به ده درصد، چاه نفت را تعطیل و با هزینه تقریباً 10 میلیارد تومانى چاه جدیدى حفر مى‌کنند. تا هنگامى که ساختار صنعت نفت تغییر نکند و بخش خصوصى به بالادست صنعت نفت راه نیابد، تغییر محسوسى رخ نخواهد داد.
ضرورت حضور بخش خصوصى در صنایع بالادستى نفت
یکى از موضوعات مهم در این صنعت، راه نیافتن بخش خصوصى به بخش بالادستى است. اگرچه اقداماتى شده و بخشى از مقاومت موجود در این زمینه شکسته شده است، اما باید براى تغییرات اساسى در صنعت نفت زمینه را براى ورود بخش خصوصى به این صنعت، به ویژه در بخش بالادستى مهیا کرد. همچنان که در بخش معدن پروانه بهره‌بردارى به بخش خصوصى داده مى‌شود، در صنعت نفت نیز باید روال همین باشد. آن زمان است که چاه نفت فقط با ده درصد آب بسته نمى‌شود و بخش خصوصى براى سود خود به دنبال فناورى‌هاى روز دنیا خواهد رفت. با این حال امید است که با اجراى قانون جدید وزارت نفت و سپردن همه امور حاکمیتى به وزارت نفت، شرایط حضور هر چه بیشتر براى بخش خصوصى فراهم شود.
البته به تازگى و پس از تأکید مهندس قاسمى بر عزم وزارت نفت براى تحقق هدف ازدیاد یک درصدى ضریب برداشت مخازن نفت، کمیته صیانت از مخازن با حضور شخصیت‌های حقیقی و حقوقی زیر نظر مستقیم وزیر نفت شکل گرفت که پژوهشگاه نیز عضوى از این کمیته و امید است نتایج عملی این کمیته هر چه زودتر مشاهده شود.
برنامه‌هاى پژوهشگاه صنعت نفت در بومى‌سازى فناورى‌هاى مورد نیاز
رویکردها و برنامه‌هاى پژوهشگاه در بخش بالادستى بر پروژه‌هاى فناورانه تأکید دارند و به دنبال انتخاب فعالیت‌هاى کلانند؛ سعى مى‌شود بر محورهاى خاصى تمرکز یابند تا در آن زمینه‌ها تخصص‌هاى لازم کسب شوند. به عبارت دیگر به دنبال تخصص‌گرایى بیشتر هستیم. هم اکنون در زمینه انتقال و بومى‌سازى برخى از فناورى‌ها، فعالیت‌هاى مقدمـاتى را آغاز کرده‌ایم؛ مانند حضـور در پروژه مروارید خلیج فارس. همچنین با تلاش متخصصان 50 ماده شیمیایى پرمصرف و استراتژیک در صنعت حفاری را شناسایی کرده‌ایم که در این زمینه با همکاری همه مراکز علمی کشور و بخش خصوصی، تکمیل زنجیره تجاری‌سازی با اتخاذ رویکرد توسعه صادرات، تأمین نیاز داخل و همچنین صادرات به بازارهاى جهانى دنبال مى‌شوند.
موضوع دیگـرى که لازم است به آن اشاره و پرداختـه و نیروهاى متخصص از کشور است که «فرار مغزها»، شود نمى‌توان آن را انکار کرد و انکار آن یعنى چشم بستن بر واقعیت‌ها.
مهاجرت نیروهاى متخصص در پژوهشگاه صنعت نفت نیز رخ داده است. در ده سال گذشته، تعدادى از کارکنان این پژوهشگاه به خارج از کشور مهاجرت کردند. مهم‌ترین شیوه در حفظ و حراست این سرمایه‌هاى گرانبهاى کشور، به غیر از پول و تأمین زندگى مناسب، ایجاد رضایت‌مندى شغلى در آنهاست.
البته باید به این نکته نیز توجه کرد که هیچ‌کدام از این 25 نفر با ناراحتی از پژوهشگاه به خارج از کشور مهاجرت نکردند و به گونه‌ای این افراد، سفیران کشور در شرکت‌های خارجی هستند که با نگاهی مناسب و منطقی می‌توان از همه آنها در پیشبرد پروژه‌ها و برنامه‌های صنعت نفت کمک گرفت.
