محققان پژوهشکده علوم و فناوری پلیمر پژوهشگاه صنعت نفت، ضمن دستیابی به دانش فنی تولید، ژل پلیمر مقاوم به آب‌های شور، موفق به ثبت بین‌المللی این فناوری شدند. درباره این ژل باارزش و کاردبرد آن، گفت‌وگویی با دکتر جمال اعلایی، مخترع این فناوری، انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
■ ضرورت تولید این ماده و کاربرد آن در صنعت نفت چیست؟
کاربرد اصلی این ژل، کاهش تولید آب مخازن نفتی است. با توجه به این که جلوگیری از تولید سیال ناخواسته آب، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که ذهن مهندسان تولید نفت و گاز و صاحبان شرکت‌های نفتی را به خود مشغول کرده، فناوری ژل‌های پلیمری، یکی از مناسب‌ترین راهکارهای کنترل آب اضافی در چاه‌های نفتی و گازی و کاهش هزینه‌های ناشی از آن به‌شمار می‌رود.
هیدروژل‌های بر پایه اَکریل اَمید وکوپلیمرهای آن به دلیل قیمت مناسب، از مهم‌ترین ژل پلیمرهای مورد استفاده در میدان‌های نفتی برای کاهش تولید آب هستند.
با این وجود، پلی اَکریل اَمیدها در شرایط سخت حاکم بر مخازن نفتی، همچون وجود نمک‌های مختلف در آب مخزن، بالا بودن دما و… هیدرولیز (فرایندی که طی آن گروه‌های اَکریل اَمیدی به گروه‌های کربکسیل تبدیل می‌شوند) شده و کاتیون‌های (ذرات یونی دارای بار مثبت) چندظرفیتی موجود در آب مخازن نفتی، با افزایش تعداد اتصالات عرضی، باعث چروکیدگی، کاهش حجم و از دست دادن آب ژل پلیمر می‌شوند، از این رو وقوع پدیده چروکیدگی، افزایش تراوایی محیط متخلخل (اصلاح شده با ژل پلیمر) را نسبت آب در پی دارد، در این صورت نیاز به تزریق مجدد ژل پلیمر ضروری است، به همین دلیل در این اختراع، اصلاح ساختار و افزایش کارایی ژل‌های پلی‌اَکریل اَمید در محیط‌های الکترولیتی مخازن نفتی، مورد بررسی قرار گرفت.
■ لطفاً درباره ویژگی‌های اختراع خود نسبت به سایر ژل‌های رایج توضیح دهید.
ماندگاری ترکیبات جاذب آب این اختراع در دمای بالا در آب سازند مخازن نفتی 50 تا 20 برابر بیشتر از ژل‌های رایج پلی‌اَکریل اَمید است. درست است که قیمت برخی از این ترکیبات، نصف قیمت پلی‌اَکریل اَمید بوده و برخی فرمولاسیون‌های این اختراع، قیمتی معادل دو برابر قیمت پلی‌اَکریل اَمیددارند، اما این افزایش قیمت، در مقابل افزایش زمان ماندگاری و کارایی این فرمولاسیون‌ها ناچیز است.
■ درباره تأمین اعتبار و هزینه‌های این پروژه نیز برای خوانندگان بگویید.
به‌طور کلی، هزینه ژل‌های این اختراع، برای عملیـات تزریق در چاه‌های نفتی، بسیار کمتر از ژل‌های معمولی است و ایـن موضوع، اهمیت زیادی برای شرکــت‌های نفتی فعـال در این زمینه دارد. با توجه به مذاکرات صورت گـرفته با شرکت‌های عملیاتی مختلف، تولید آب اضـافی در چـاه‌های نفتی و گازی، مشکل فعلی و آتی بسیـاری از شـرکت‌های تولیدکننده نفت و گاز خواهد بود، بنابراین توانمنـدی بـالایی برای استفـاده از این فناوری در داخل کشـور وجود دارد.
شایان توجه است، این اختراع با حمایت مالی مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران و با همکاری دانشگاه تربیت مدرس، در پژوهشکده علوم و فناوری پلیمر پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده است.
