استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت با توجه به عمر بالای مخازن نفتی کشور، به یک ضرورت تبدیل شده است، از این رو در کنار استفاده از روش‌هایی چون تزریق آب یا گاز، باید استفاده از شیوه‌های جدیدتر با بازدهی بیشتر نیز مدنظر قرار گیرد. ازدیاد برداشت به روش میکروبی، یکی از روش‌های نوین و مورد توجه برای افزایش ضریب برداشت از مخازن نفتی است که با وجود استفاده صنعتی در مخازن کم عمق آمریکای شمالی، در کشور ما به دلیل شرایط خاص مخزن، در مرز دانش قرار دارد و هنوز به بلوغ کامل برای تجاری‌شدن نرسیده است. پژوهشکده محیط زیست و بیوتکنولوژی پژوهشگاه صنعت نفت، چندی است که توسعه و به‌کارگیری این روش را هدف‌گذاری کرده و در این راه به موفقیت‌هایی نیز دست یافته است.
به گزارش خبرنگار مشعل، رئیس پژوهشكده محیط زیست و بیوتکنولوژی پژوهشگاه صنعت، در نشستی بابیان این که این پژوهشکده آماده شناسایی فلور میکروبی (جمعیت میکروبی ساکن در مخزن) درصد مخازن نفتی کشور را دارد، گام نخست برای توسعه پروژه‌های ازدیاد برداشت به روش‌های میکروبی را شناسایی شرایط مخازن نفتی کشور اعلام کرد و گفت: «در کشور ما در شرایط مخازن نفتی، به دلیل دما و شوری بالا بسیار متفاوت‌تر از کشورهای ابداع‌کننده روش‌های ازدیاد برداشت میکروبی است، از این رو باید شرایط تمامی مخزن مورد بررسی قرار بگیرد تا از امکان استفاده این روش در آنها، اطمینان حاصل شود.»
علایی ویژگی استفاده از روش میکروبی در مقایسه با سایر روش‌های ازدیاد برداشت را ارزان قیمت بودن آن نسبت به سایر تکنولوژی‌ها و تأمین آسان و مطمئن مواد اولیه مورد نیاز اعلام کرد و افزود: «برای اجرای روش ازدیاد برداشت میکروبی از، تأسیسات سر چاهی موجود نیز می‌توان استفاده کرد.»
وی با بیان این که یکی از پیچیدگی‌ها و دشواری‌های استفاده از این روش، زنده بون میکروب‌هاست، خاطرنشان کرد: «این میکروب‌ها به دلیل ماهیت زنده‌ای که دارند، دچار تغییر رفتار پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی می‌شوند.»
به گفته علایی، پژوهشگاه صنعت نفت با هدف تبادل تجربه و کسب دانش فنی، با کشورهای مختلف وارد تعامل شده است.
در ادامه این نشست، مدیر گروه میکروبیولوژی و بیوتکنولوژی پژوهشگاه صنعت نفت از تشکیل تنها بانک ذخایر زیستی بیوتکنولوژی نفت برای حفظ و نگهداری از میکروب‌های مخازن مرتبط با بیوتکنولوژی نفت در این پژوهشگاه خبر داد و گفت: «هم اکنون نزدیک به 400 میکروب در این بانک ذخیره شده و به جز تعدادی اندک که از بانک‌های زیستی سایر کشورها خریداری شده، بیشتر میکروب‌ها از میادین و مناطق نفتی کشور جداسازی شده‌اند.»
قاسمعلی محبعلی، با تأکید بر این که میکروب‌شناسی، اساس کار بیوتکنولوژی نفت است، تصریح کرد: «از آنجا که میکروب‌ها، هم فعالیت‌های مثبت دارند و هم فعالیت‌های منفی، کار ما در این پژوهشگاه، به‌کارگیری صفات مثبت و کنترل صفات منفی میکروب‌ها در صنایع نفتی است.»
وی از جملـه صفات منفی میکروب‌ها (که باید کنترل شوند) را ایجاد خوردگی در تأسیسات، ایجـاد لجن در آب‌های صنعتی و آلـودگی سوخت‌های هوایی عنـوان کرد و بـا تأکید بر این که یکی از دلایل نگهداری از این میکروب‌ها، استـفاده از آنها در پروژه‌های ازدیاد بـرداشت است، گفت: «انتظار داریم کنسرسیـوم دانشگاهی ازدیاد بـرداشت یا هر شـرکت نفتی که پروژه‌های ازدیاد بـرداشت میکروبی در دست اجرا دارد، از توانایی‌های بانک میکروبی ما استفاده کند.»
مسوول طرح ازدیاد برداشت میکروبی در این نشست، از آغاز طرحی جامع برای شناسایی میکروب‌های موجود در مخازن نفتی کشور (گنج پنهان میدان‌ها)، با هدف اجرای پروژه‌های ازدیاد برداشت خبر داد و گفت: «به طور معمول تنها 30 درصد نفت را می‌توان با فشار طبیعی مخزن تولید کرد، از این رو برای برداشت 70 درصد دیگر، از روش‌هایی استفاده می‌کنند که به عنوان روش‌های ازدیاد برداشت شناخته می‌شوند.»
محمود شوندی، ازدیاد برداشت میکروبی را از روش‌های ثالثیه ازدیاد برداشت دانست و تصریح کرد: «گاهی با بهره‌گیری از روش‌های ثانویه همانند تزریق گاز و سیلاب‌زنی نیز نمی‌توان برداشت مناسبی از مخازن داشت، به همین دلیل استفاده از روش‌های ثالثیه مانند ازدیاد برداشت میکروبی ضروری است.»
وی در تشریح شیوه کار ازدیاد برداشت به روش میکروبی گفت: «در این روش، مواد غذایی را همراه با آب به داخل مخزن تزریق می‌کنیم، این مواد موجب فعال شدن میکروارگانیسم‌های مخزن می‌شود.»
شـوندی ادامـه داد: «همین فعال شـدن میکـروارگانیسم‌ها در مخـزن، ترکیبات بیوشیمیـایی مانند انواع سـورفکتانت‌ها و پلیمـرهای زیستی، گازها و اسیدهای آلی تولید می‌کنند که در نهایت، موجب آزاد شدن نفت به دام افتاده در مخزن می‌شوند.»
وی یکی از دلایل محدود شدن توسعه روش‌های ازدیاد برداشت میکروبی در کشور و باقی ماندن آنها در مرحله آزمایشگاهی را شوری و دمای زیاد میدان‌های نفتی کشور دانست و یادآور شد: «دمای 70 یا 80 درجه سانتی‌گراد برای مخازن نفتی ما با عمق 3 هزار متر، دمایی معمولی است، حال آنکه دمای مناسب برای رشد میکروارگانیسم‌ها کمتر از این میزان است.»
شوندی با بیان این که در پژوهشگاه صنعت نفت با همکاری پردیس بالادستی، طرحی برای شناسایی فلورهای میکروبی در دست اجراست، افزود: «پژوهشگاه صنعت نفت، نخستین مرکزی است که ضرورت شناسایی فلور میکروبی و تهیه شناسنامه میکروبی برای مخازن نفتی کشور را مطرح کرده است. از سال 88 نیز 4 پیشنهاد پروژه برای 4 شرکت زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران ارسال کردیم که متأسفانه تاکنون بدون پاسخ مانده‌اند.»
مسوول طرح ازدیاد برداشت میکروبی، درباره فعالیت‌هایی که تاکنون از سوی متخصصان پژوهشگاه در این حوزه انجام شده است، گفت: «از سال 82 تا 85 طرح جداسازی باکتری‌های مؤثر در ازدیاد برداشت از مخازن انتخابی را به منظور شناخت باکتری‌های قابل کشت ساکن در مخازن نفتی کشور اجرا کردیم.»
وی ادامه داد: «در سال‌های 85 و 86 امکان‌سنجی فنی- اقتصادی کاربرد ازدیاد برداشت در مخازن ایران را انجام دادیم و در سال‌های 86 تا 89 نیز طرحی با عنوان جداسازی و ارزیابی میکروارگانیسم‌های مؤثر برای رسوب‌زدایی از چاه نفت را اجرا کردیم.»
شوندی اضافه کرد: «از سال 89 و با نظر به ضرورت توجه به باکتری‌های غیرقابل کشت ساکن مخازن نفتی کشور، روش‌های نوین مولکولی به منظور مطالعه تنوع میکروارگانیسم‌ها در پژوهشگاه توسعه داده شد و پس از ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز، در پروژه‌های بررسی آسیب‌دیدگی سازند در فرایند تزریق آب به میدان‌های نفتی چشمه‌خوش، یادآوران و بلال که با همکاری پردیس بالادستی به اجرا درآمد، مورد استفاده قرار گرفت که نتایج مطلوبی نیز به‌دست آمد.»
حاوی 2 عکس دیگر از دکتر محبعلی و دکتر شوندی
