معاونت فناوری و روابط بین الملل پژوهشگاه صنعت نفت وظایفی مانند نظارت بر انجام پروژه های تحقیقاتی، برنامه ریزی پروژه های کوتاه، میان و بلندمدت پژوهشگاه ، توسعه فن آوری و تجاری سازی طرح های تحقیقاتی، ارزیابی اقتصادی طرح های پیشنهادی صنعتی، مذاکره با شرکت های خارجی جهت همکارهای بین المللی در زمینه های انتقال تکنولوژی و انجام تحقیقات مشترک، ثبت اختراعات در داخل و خارج کشور، را بر عهده دارد.
این معاونت، در سال 93 با اصلاح برخی ساختار و فرآیندها، در صدد بر آمد تعاملات با صنعت را گسترش داده و خلق فناوری‌های مورد نیاز واحد های عملیاتی را تسریع و تسهیل کند.
مهندس امیر عباس حسینی، معاونت فناوری و روابط بین‌الملل پژوهشگاه صنعت نفت، در این مصاحبه، با تشریح اقدامات این مجموعه در سال 93، برنامه‌های فراروی این مرکز در سال 94 را تشریح کرده است.
مهمترین اهداف معاونت فناوری در سال گذشته چه بودهاند؟
ابتدا بنا به نیاز سازمان، دو هدف اصلی را تعریف کردیم: اول، اصلاح ساختار و فرآیند و دوم، توسعه تعاملات با مشتریان و یا به عبارت بهتر ذینفعان.
از آن جایی که پژوهشگاه یک سازمان پژوهشمحور است، باید تحقیق و توسعه را بهمنظور دستیابی به فناوری در سرلوحه فعالیت‌های خود قرار دهد و رکن لازم برای این کار شناخت کامل سازمان و ظرفیتهای آن است؛ بنابراین در سال گذشته در ابتدای کار، بخشی از زمان صرف این مهم شد و سپس، چند کار مهم را همزمان آغاز کردیم که یکی از آنها تدوین برنامه ای به نام «برنامه راهبردی پژوهشگاه صنعت نفت» با بخشهایی مختلف از قبیل چشمانداز، ماموریت و اهداف کلان بود.
برنامه‌های راهبردی در سه بخش بالادست، پاییندست و محیط زیست قابلاجرا هستند و در نهایت از این راه میتوان پروژههای جاری و آتی را به انجام رساند. هدفگذاری این برنامهها تا سال 1398 بوده است؛ یعنی برنامهای پنجساله.
برای اصلاح ساختار و فرآیندها دقیقا چه فعالیتهایی انجام شدند؟
بهطور مشخص در بخش فرآیندها برای اولین بار موفق به تدوین فرآیند شدیم. در واقع اصلیترین بخش در حوزه مدیریت فرآیند که شناخت و مستندسازی فرآیند است وجود نداشت و از این رو بر آن شدیم که فرآیندهای موجود را مستند کنیم و با مشارکت معاونت برنامهریزی و حوزههای دیگر، دوازده فرآیند اصلی مدیریت پروژه تدوین شدند.
پس از تدوین فرآیندها، «بهسازی» آنها در دستور کار قرار گرفت و عناصر دخیل و ذینفع گردآوری شدند و این فرآیندها درچارچوب قانون تا حدودی بهبود یافتند.
روند کار پروژههای پژوهشگاه به چه صورت است؟
دقیقا یکی از موضوعات مهم و قابلبررسی ما «پروژه»ها بودند. در پژوهشگاه با همه پروژهها یک نوع برخورد میشد و ما برای رفع این مشکل، تصمیم گرفتیم پروژهها و به تبع آن افراد دخیل در آنها را رتبهبندی کنیم.
این بدان معنی است که هر فردی نمیتواند هر پروژهای را انجام دهد و برای این کار باید شرایطی را احراز کند. از این رو واحدی را زیر نظر معاونت فناوری با عنوان «کمیته ارزیابی پروژهها» ایجاد کردیم.
این واحد ازچه بخشهایی تشکیل شده است؟
در این واحد افرادی از واحد کنترل پروژه، هیئت علمی، واحدهای ارزیابی فناوری، بازاریابی، تجاری‌سازی و نماینده پردیسها حضور دارند و هر طرح پیشنهادی که در این کمیته مصوب شود، از نظر پژوهشگاه یک مصوبه محسوب می‌شود. بنابراین برای اولین بار «تصویب پروپوزال» هم ایجاد شد.
در بخش تعاملات سازمانی چه تدابیری اندیشیده شده‌اند؟
دو محور اساسی در این بخش دیده شده‌اند: اول، تعامل با حوزه صنعت نفت بهعنوان اصلیترین مشتری پژوهشگاه که شامل شرکتهای اصلی و دیگر مشتریان حوزه نفت است و دوم، رسیدگی به موضوع همکاری با بخش خصوصی که از ظرفیتهای مغفول پژوهشگاه بوده است و همواره فاصلهای بین تحقیق و توسعه از یک سو و صنعت از سوی دیگر وجود دارد.
یکی از راههای موثر کم کردن این فاصله رساندن کار به مرحلهای از حلقه توسعه فناوری است که مذاکره درباره سرمایهگذاری ممکن شود و اگر کار در مرحله آزمایشگاه باشد، اصولا در آن سرمایهگذاری بهینهای رخ نمیدهد.
اصولا تفکر ما باید این باشد که در بعضی از حوزهها بسیار عمیق و در همه ابعاد کار کنیم و تا مرز دانش نیز پیش رویم و حتی لایسنس تولید کنیم، اما در برخی حوزهها اجازه دهیم که دیگران کار کنند.
یکی از راههای جذب صنعت، وارد کردن بخش خصوصی است که اگر اتفاق بیفتد، به معنی رسیدن به نقطه موردنظر است و این که حداقل، رضایت این بخش را جلب کردهاید و پژوهشگاه سعی کرده است که این اتفاق بیشتر رخ دهد.
نکته مهم در بخش تعاملات این است که بخشی از موضوع به افراد مربوط است و بخشی مهم از آن متوجه فرآیندهاست و از آن جایی که پژوهشگاه یک سازمان پژوهشمحور است، باید براساس نیازهای صنعت پیش برود. از سوی دیگر، چارچوبهای خاص کاری، الزامهایی دارند که کاررا دشوار میکنند.
برای این مشکل تدابیری اندیشیدهاید؟
نزدیک کردن این دو موضوع دشوار است و تلاش کردهایم تا حد امکان این کار را انجام دهیم. هماکنون ما شاهد تغییرات مثبت پژوهشگاه در تعاملات برونسازمانی هستیم و البته این امر لزوما به معنی رسیدن به نقطه ایدهآل نیست.
اصولا اصلاحات فرآیندی مستمر است و ما در این سازمان با افرادی نخبه و توانمند روبرو هستیم که میخواهند فعالیت کنند و وظیفه مسئولان است که آنها را تشویق کنند.
در زمینه ساختار ارتباط با مشتری، که بخشی از تعاملات سازمان است، کارگروهی داریم که شفافسازی ارتباط با مشتری و جلوگیری از فساد را به عهده دارد. مدیریت ارتباط با مشتریان(CRM) در این کمیته به تصویب رسیده و آن را اجرا خواهیم کرد. CRM تنها یک نرمافزار نیست، بلکه یک فرهنگ است که عناصر بسیاری را در بر میگیرد؛ از شناخت مشتری گرفته تا فرهنگ سازمانی برخورد با مشتری.
پژوهشگاه در سال گذشته در زمینه سبد پروژهها و همکاری بیشتر با صنعت چه کارهایی را انجام داده است؟
بهطور حتم یکی دیگر از مقولاتی که پژوهشگاه باید به آن توجه کند سبد پروژه است. باید به این نکته توجه کرد که سبد پروژههای پژوهشی باید بهشدت کاربردی و محدود باشد و در واقع ما به یک سبد متنوع نیاز نداریم و اصولا شرکتهای معروف صاحب فناوری در دنیا هم این گونه نیستند و این امر ما را بر آن داشت تا به سمت نیازهای صنعت حرکت کنیم و در اصل سبد کاری ما باید با نیازهای صنعت مطابقت داشته باشد.
با توجه به ماموریت و اهداف پژوهشگاه، اولویت اصلی این سازمان توجه به مشکلات و دستیابی به آن چیزی است که صنعت از ما میخواهد است و تمرکز ما بر حل فناورانه مشکلات صنعت نفت و گاز است.
پژوهشگاه با ارایه مقالات و چاپ کتب به چه نحوی برخورد میکند؟
بدیهی است که مرکزی با این قدمت محصولاتی جانبی مانند محصولات علمی(کتاب و مقاله) نیز دارد، اما این گونه محصولات محصول اصلی پروژه نیستند و الزامات عضو هیئت علمی بودناند و مطمئنا برای ارتقا و توانمندسازی هیئت علمی باید مقاله و کتاب تولید کرد.
یک عضو هیئت علمی باید مقاله تولید کند، اما معنیاش این نیست که محصول پروژه، مقاله است. محصول پروژه، هدف پروژه است. متاسفانه یکی از چالشها همین موضوع است؛ بدین معنی که گاهی به محصولات جانبی بیش از محصولات اصلی توجه شده است.
ما این اصل را قبول داریم که اعضای هیئت علمی ما در ارتباط با وزارت علوم وظایفی دارند که باید انجام دهند تا عضو هیئت علمی بمانند و ارتقا پیدا کنند و پژوهشگاه از این نظر هم رشد کند؛ اما این رشد علمی است و وظیفه اصلی پژوهشگاه پاسخگویی به صنعت است.
صنعت نفت مشخصا از پژوهشگاه چه انتظاراتی دارد؟
انتظار صنعت نفت از پژوهشگاه حل فناورانه مشکلات است و مشکل فناورانه یعنی رسیدن به هدف در برخی از موضوعات و عدموابستگی در لایسنس‌ها. برای مثال، در موضوع شیرینسازی گاز طبیعی پیشرو بودن، پژوهش کردن، دستیابی به دانش فنی و حل معضلات کشور از اولویتهای اساسی سازماناند.
در اصل باید بر فناوری بیشتر تمرکز کنیم و برای تحقق این امر باید راهبردها تدوین شوند تا چارچوبها به دقت شکل گیرند و در واقع، بدون برنامه راهبردی، سازمان به هر سمتی ممکن است حرکت کند.
درباره ثمرات این موضوع که در اصطلاح «سبد پروژهها» یا «سبد فناوری» نامیده می‌شود، سال آینده بیشتر میتوان صحبت کرد.
آیا در سال گذشته، کاهش بیسابقه قیمت نفت تاثیری بر روند پیشرفت پروژهها داشته است؟
نمیتوان گفت که هیچ تاثیری نداشته، اما نکته ظریف و مهمی که باید به آن توجه کرد این است که صنعت روال عملیاتی خود را طی میکند، بنابراین پروژههایی که سمت و سوی آنها حل مشکلات صنعت نفت است، هیچ مشکلی پیدا نمیکنند.
از نظر درآمدهای سازمان، سالهای 1392 و 1393 تفاوتی قابلملاحظه که به معنی تاثیرگذاری در روند پژوهشی پروژهها باشد، نداشتهاند.
به نظر شما چه رویکردهایی موجب شدند که وزارت نفت در اقدامی استثنایی مدیریت مطالعه چند مخزن را به پژوهشگاه واگذار کند؟
این ایده جدید، که مبدع آن وزیر نفت بوده اند، برای اولین بار در کشور مطرح شده است. این ایده مبتنی بر یک راهبرد اساسی است و در سالهای آتی، در توسعه فناوری ارکان تحقیق و توسعه کشور، باید به فناوری در حوزه بالادست که مغفول مانده بود کمک شود.
پژوهشگاه، با توجه به نیروهای متخصص، ارزشمند و البته تجهیزات مناسب خود، در بخش بالادست رتبه اول کشور را دارد از این رو مهمترین میدانها در اختیار این مرکز قرار گرفتهاند و اطمینان داریم که در چارچوب قراردادی که ابلاغ شده(با موضوع ازدیاد برداشت)، می‌توانیم مسئولیتهای خود را در بخش پژوهش و فناوری به نحوی شایسته به سرانجام رسانیم.
ازدیاد برداشت در همه حوزههای میدان معنا میدهد: مطالعات مخزن، چاه و بهبود روشهای برداشت و سطحالارض و رفع محدودیتها و مشکلات آن. همه این بخشها فناورانهاند و پژوهشگاه در بخشهایی میتواند مستقل فعالیت کند و دانش آن را هم دارد و در بخشهایی به شریک خارجی نیاز است.
سبدی از شرکای خارجی را هم در این حوزه آماده کردهایم. شرکایی معتبر از کشورهای خارجی، هم از بخش دانشگاهی و هم شرکتهای صاحب فناوری، حاضر به همکاری شده‌اند و سعی داریم آنها را در چارچوبهای گفتهشده قرار دهیم. ساختاری چندبخشی در هر سه پردیس برای این کار طراحی شده که البته هدایت طرح طبیعتا بر عهده پردیس بالادستی است و کمیته راهبری مستقل از پردیسها زیر نظر معاونت فناوری در حال فعالیت است که تصمیمات راهبردی در آن جا گرفته میشوند.
این پروژه چندساله است؟
این پروژه ده سال ادامه خواهد داشت، اما این به این معنی نیست که باید طی ده سال به نتیجه برسیم. ما باید در کوتاهمدت به نتیجه برسیم و نشان دهیم که چرا در کشور اول هستیم و البته مسیرهای میانمدت و بلندمدت هم در برنامه داریم.
در راه حلهای کوتاهمدت، مدیریت چاه اولویت اول است. در زمینه نقشه راه فناوری این مخازن جلساتی متعدد با شرکت ملی مناطق نفتخیز برگزار شده و احتمالا در اردیبهشت ماه اولین نسخه آن ارایه می‌شود. همان طور که میدانید، اولین بار است که مدیریت مخازن بر عهده پژوهشگاه است و شرکایمان در کنار ما قرار میگیرند. این تجربه فوقالعاده ارزشمند است و توان پژوهشگاه هم در این میان محک جدی خواهد خورد.
