پایش ثبت اختراع خاورمیانه، ایران و پژوهشگاه

پایش ثبت اختراع خاورمیانه، ایران و پژوهشگاه

امروزه بخش عمده رقابت در حوزه فناوری به اتکای خلق و تجاری‌سازی انواع دارایی‌های فکری انجام می‌شود. به عبارت دیگر، این دارایی‌ها و دسترسی انحصاری به آنها، کلید کسب مزیت رقابتی در حوزه فناوری است.

در این میان، ثبت اختراع اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. بنابراین، پایش فعالیت رقبا در حوزه ثبت اختراع، تا حدودی می‌تواند امکان تحلیل نسبت به وضعیت آتی رقابت در حوزه فناوری را فراهم آورد.

تعداد اختراع ثبت شده توسط شهروندان و شرکت‌های یک کشور، به نوعی شاخص نوآوری و عمق دستاوردهای فناورانه در آن کشور به شمار می‌رود. ثبت اختراع همچنین شاخصی کلیدی برای سنجش رقابت پذیری فناورانه یک کشور است. پژوهش‌ها نشان داده که رابطه معناداری میان ثبت اختراعات کشورها و توفیقات فناورانه و اقتصادی آنها وجود دارد.

این گزارش به تحلیل فعالیت‌های ثبت اختراع کشورهای خاورمیانه و ایران می‌پردازد تا امکان مقایسه و تحلیل دستاوردهای فناورانه کشورهای منطقه فراهم آید. در این گزارش از زوایای مختلف به آمار و وضعیت ثبت اختراع این کشورها پرداخته می‌شود.

وضعیت ثبت اختراع کشورهای خاورمیانه در آمریکا

کشور ایالات متحده آمریکا دارای یکی از قدیمی‌ترین و بهترین نظام‌های ثبت اختراع در سطح جهانی است. اما از آن مهم‌تر این که این کشور، یکی از جذاب‌ترین بازارها برای بیشتر فناوری‌های نوین است. به هم دلیل، بسیاری از شرکت‌های غیرآمریکایی نسبت به ثبت اختراعات خود در این کشور اقدام می‌کنند. این ویژگی در کنار دسترسی مناسب به اطلاعات اختراعات ثبت شده در آمریکا باعث شده که ثبت اختراع در این کشور بعضا به عنوان یک شاخص در ارزیابی عملکرد نوآورانه شرکت‌ها و کشورهای مختلف مورد استفاده و استناد قرار گیرد.

در ادامه عملکرد 5 ساله کشورهای پیشرو خاورمیانه را در زمینه ثبت اختراع از سال 2009 تا سال 2014 در آمریکا مرور خواهیم کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد فلسطین اشغالی حایز رتبه اول است و کشورهای ترکیه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند. ایران در این میان با ثبت 243 اختراع در پنج سال، رتبه 8 را به خود اختصاص داده است.

ترکیه

این کشور با ثبت بیش از 3000 اختراع در امریکا در رده دوم کشورهای منطقه قرار دارد. محصولات فلزی، کشاورزی و خودرو حوزه‌هایی است که بیشترین سرمایه گذاری پژوهش و توسعه در این کشور را به خود اختصاص داده اند.

پر اختراع‌ترین سازمان‌ها در ترکیه به ترتیب عبارتند از شرکت آرچلیک، شرکت شرکت مهموت و شرکت وستل. شرکت آرچلیک (Arcelik Anonim Sirketi) شرکتی است که به دلیل فعالیت در حوزه‌های الکترونیک و لوازم خانگی مشهور است و با ثبت بیش از 700 اختراع در پنج سال مورد نظر پیشتاز ثبت اختراع در ترکیه است. در جایگاه دوم نیز شرکت مهموت (Bilgic Mahmut) قرار دارد که 124 اختراع به ثبت رسانده و بیشتر در حوزه محصولات دارویی فعال است.

عربستان سعودی

این کشور بیشتر بر تولیدات نفت و پتروشیمی متمرکز است که بالغ بر 92.5 بودجه آن را به این بخش اختصاص می‌دهد. از همین رو پژوهش‌های این کشور هم بیشتر در این صنعت متمرکز است.

سه مالک برتر ثبت اختراع در عربستان سعودی عبارتند از شرکت نفت و گاز آرامکو، دانشگاه ملک فهد و شرکت صنایع پایه سعودی. آرامکو با ثبت 425 اختراع در صدر قرار دارد. این شرکت اصلی ترین شرکت نفت عربستان است. دانشگاه نفت و مواد معدنی ملک فهد حدود 400 اختراع در 5 سال گذشته به ثبت رسانده است.

امارات متحده عربی

این کشور بر پایه گزارشات بانک جهانی در میان کشورهای پیشرفته در زمینه دیجیتال است که کمترین فعالیت‌های اداری کاغذی را دارد. این کشور با ثبت 508 اختراع در رده چهارم ثبت اختراع در میان کشورهای منطقه قرار دارد.

پراختراع‌ترین سازمان‌ها در کشور امارات متحده عربی عبارتند از: شرکت ارتباطات و مخابرات امارات، دانشگاه علم، فناوری و پژوهش خلیفه و شرکت مخابرات انگلستان. شرکت ارتباطات و مخابرات امارات که به ارائه خدمات ارتباطی و تصویری می‌پردازد با ثبت 40 اختراع در صدر است. دانشگاه علم، فناوری و پژوهش خلیفه که در سال 2007 تاسیس شده است با ثبت 34 اختراع در جایگاه دوم است.

قبرس

بر خلاف فلسطین اشغالی و عربستان سعودی، پژوهش و توسعه جایگاه مهمی در قبرس ندارد و تنها 0.5 درصد از درآمد ناخالص این کشور به این موضوع اختصاص می‌یابد.

سه مالک برتر اختراع در این کشور عبارتند از شرکت اسکامبیا، بیت دیفندر و موبیل‌آی. بیشترین ثبت اختراع از طریق هولدینگ اسکامبیا (Scambia) با 25 اختراع ثبت شده می‌باشد. این شرکت برپایه اعطای حق امتیاز دارایی‌های فکری شکل گرفته است. دومین شرکت بیت دیفندر (Bitdefender IPR Management ) است که 21 اختراع ثبت شده دارد. این شرکت نیز در زمینه مدیریت حقوق مالکیت فکری فعال است.

ایران

ایران در رتبه هشتم ثبت اختراع در امریکا در میان کشورهای منطقه قرار دارد و بیشتر فعالیت‌های ایران در این حوزه به محصولات نفت و پتروشیمی مرتبط است.

پژوهشگاه صنعت نفت با ثبت 30 اختراع و با اختلاف چشمگیری نسبت به دیگر شرکت‌ها و مراکز پژوهشی در زمینه ثبت اختراع در جایگاه نخست قرار دارد. این مرکز پژوهشی در سال 1338 تاسیس شده و هدف اولیه آن، پژوهش در صنایع نفت، ‌گاز و پتروشیمی است. انستیتو پاستور ایران در جایگاه دوم قرار دارد. این موسسه پژوهشی، تولیدی و آموزشی با هدف کمک به تامین بهداشت و سلامت جامعه در سال 1299 تاسیس شده است. انجام پژوهش‌های بنیادی و کابردی در زمینه تشخیص بیماری‌های مختلف و ارایه روش‌های کنترل،انجام پژوهش بنیادی و کاربردی در مورد ساخت محصولات بیولوژیک و آزمایشگاهی و پرورش حیوانات آزمایشگاهی وانجام پژوهش در زمینه  علوم پایه پزشکی محور فعالیت این موسسه است. در جایگاه سوم نیز شرکت ملی پتروشیمی ایران قرار دارد. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، (به نمایندگی از شرکت ملی پتروشیمی) وظیفه ثبت اختراعات شرکت‌های زیر مجموعه را در آمریکا بر عهده دارد.

تعداد اختراعات ثبت شده

نمودار زیر نشان دهنده تعداد اختراعات شناسایی‌شده بر محور زمان است. همان‌گونه که از این نمودار برمی‌آید، بیشترین تعداد ثبت اختراع ایرانیان در خارج از کشور در سال‌های 2010 و 2011 صورت گرفته است. البته در مورد تعداد اختراعات ثبت شده در سال 2015 باید این نکته را درنظر داشت که اطلاعات اظهارنامه‌های تشکیل پرونده شده در ادارات ثبت اختراع تا 18 ماه محرمانه تلقی شده و دیگران امکان دسترسی به آن‌را در مدت محرمانگی ندارند. لذا ممکن است اظهانامه‌هایی که در اواخر سال 2014 تشکیل پرونده شده‌اند، به زودی در اختیار عموم قرار داده شده و بر آمار سال 2015 تاثیر گذارد.آنگونه که از این نمودار برمی‌آید، روند کلی تقاضا برای تشکیل پرونده ثبت اختراع از سال 2005 رشد کرده و پس از کاهش در سال 2012 مجددا افزایش را نشان می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود که این روند در سال‌های آتی همچنان صعودی باشد.

آمار تعداد اختراعات ثبت شده ایرانیان در خارج از ایران